گیرنده های حسی

🔰گیرندۀ حسی
  🔶یاخته یا بخشی از آن (مثلا گیرنده نوری و بویایی یک یاخته عصبی تمایز یافته و یا گیرنده های چشایی، شنوایی و تعادلی یاخته غیرعصبی و یا گیرنده های حس پیکری درد و فشار انتهای دندریت یاخته عصبی می باشند.) است که اثر محرک را دریافت می کند و اثر محرک در آن به پیام عصبی تبدیل می شود. صدا، فشار، اکسیژن، گرما و نور نمونههایی از این محرکها هستند که هر کدام گیرندۀ ویژهای را در بدن تحریک میکنند. گیرنده های حسی انسان گوناگوناند؛ ولی میتوان آنهارابراساس نوع محرک، در پنج دسته کلی طبقهبندی کرد: گیرنده های مکانیکی، شیمیایی، دمایی، نوری و درد.

🔰کار گیرنده های حسی
  🔶گیرنده چگونه اثر محرک را دریافت و به پیام عصبی تبدیل میکند؟ در فصل قبل با چگونگی ایجاد پیام عصبی در یاخته های عصبی آشنا شدید. عوامل گوناگونی مانند تغییر شکل در اثر فشار، مواد شیمیایی و تغییر دما، نفوذپذیری غشای گیرنده به یونها و در نتیجه پتانسیل غشای آن را تغییر میدهند.شکل زیر، یک گیرنده فشار پوست را نشان میدهد. این گیرنده انتهای دارینه (دندریت) یک نورون حسی است که درون پوششی چند لایه و انعطافپذیر از نوع بافت پیوندی قرار دارد.

🔶فشرده شدن این پوشش، رشتۀ دندریت را تحت فشار قرار میدهد و در آن تغییر شکل ایجاد میکند. در نتیجه کانالهای یونی غشای گیرنده، باز و پتانسیل الکتریکی غشا ت،ییر میکند. به این ترتیب در دندریت، پیام عصبی ایجاد و به دستگاه عصبی مرکزی ارسال میشود

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰گیرنده ها سازش پیدا میکنند
  🔶شاید توجه کرده باشید که بوی غذا یا عطر را پس از گذشت مدتی، دیگر احساس نمیکنیم. در این حالت، آیا مولکولهای بودار در محیط کم میشوند، یا گیرندههای بو درست کار نمیکنند؟ وقتی گیرندهها مدتی در معرض محرک ثابتی قرار گیرند، پیام عصبی کمتری ایجاد میکنند، یا اصالً پیامی ارسال نمیکنند.

🔶این پدیده را سازش گیرنده ها مینامند. پدیدۀ سازش گیرنده های فشار در پوست، موجب میشود وجود لباس را روی بدن حس نکنیم. در این حالت، اطلاعات کمتری به مغز ارسال میشود. در نتیجه مغز میتواند اطلاعات مهمتری را پردازش کند. گیرندههای درد سازش پیدا نمیکنند.

حواس را به دو گروه تقسیم میکنند
🔶گروهی از گیرندهها مانند گیرندههای دما در بخشهای گوناگون بدن پراکندهاند و گروهی از گیرندههای بدن ما در اندامهای ویژهای قرار دارند؛ مانند گیرندههای بینایی در چشم. از اینرو، حواس را به دو گروه حواس پیکری و حواس ویژه تقسیم کردهاند.مثل انتهای دندریت آزاد، مانند گیرندههای درد، یا انتهای دندریتهایی درون پوششی از بافت پیوندی مانند گیرنده فشار پوست

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰حواس پیکری
  🔶در بخشهای گوناگون بدن مانند پوست، ماهیچههای اسکلتی و زردپیها، گیرندههایی بنام گیرندههای حس های پیکری وجود دارند. حسهای پیکری شامل حس تماس، دما، وضعیت و دردند. انتهای دندریت آزاد، مانند گیرندههای درد، یا انتهای دندریتهایی درون پوششی از بافت پیوندی مانند گیرندۀ فشار در پوست، نمونه هایی از گیرندههای حواس پیکری اند.

🔶گیرندههای تماسی، گیرندههای مکانیکی اند که با تماس، فشار یا ارتعاش تحریک میشوند. این گیرنده ها، مثال در پوست وجود دارند. تعداد گیرندههای تماس در پوست بخشهای گوناگون بدن متفاوت است و بخشهایی که تعداد گیرندههای بیشتری دارند، مانند نوک انگشتان و لبها حساس ترند.

🔶گیرنده های دمایی در بخشهایی از درون بدن، مانند برخی ازسیاهرگ  های بزرگ و پوست جای دارند، گیرندههای دمایی درون بدن به تغییرات دمایی درون بدن و گیرنده های دمایی پوست به تغییرات دمای سطح بدن حساساند؛ در نتیجه سرما یا گرما را دریافت میکنند.

🔶فعالیت گیرندههای مکانیکی حس وضعیت موجب میشود که مغز از چگونگی قرارگیری قسمتهای مختلف بدن نسبت به هم، هنگام سکون و  حرکت اطالع یابد. گیرندههای حس وضعیت در ماهیچههای اسکلتی، زردپیها و کپسول پوشانندۀ مفصلها قرار دارند و به کشیده شدن حساس اند. مثالً وقتی دست خود را حرکت میدهید، گیرنده های درون ماهیچه کشیده و تحریک میشوند.

🔶گیرنده های درد در پوست و برخی بخش های دیگر بدن مانند دیوارۀ سرخرگ ها قرار دارند. گیرندههای درد به آسیب بافتی پاسخ میدهند. آسیب بافتی در اثر عوامل مکانیکی مثل بریدگی، سرما یا گرمای شدید و برخی مواد شیمیایی مثل لاکتیک اسید ایجاد میشود.

🔶گیرنده های درد سازش پیدا نمیکنند. در نتیجه، این پدیده کمک میکند مادامی که محرک آسیبرسان وجود دارد، فرد از وجود محرک اطلاع داشته باشد. درد یک سازوکار حفاظتی است. هرگاه یاخته ها در معرض تخریب قرار گیرند، درد ایجاد و موجب میشود که فرد برای برطرف کردن عامل ایجاد درد، واکنش مناسب نشان دهد؛مثلا نشستن طولانی مدت ممکن است موجب آسیب دیدن پوست در محل نشیمنگاه شود. بنابراین، فرد به طور ناخودآگاه تغییر وضعیت میدهد؛ در غیر این صورت، پوست در نقاط تحت فشار تخریب میشود

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

نکات کنکوری:

کار گیرنده های حسی

📌هر گیرنده حسی تحت تاثیر محرک خاصی تحریک شده و پیام عصبی(پتانسیل عمل) ایجا می کند 

📌نسبت به نور حساس بوده و اثر نور (محرک خارجی) را به پیام عصبی تبدیل میکند. 

📌گیرنده نوری تحت تاثیر محرکی مثل صدا پیام عصبی ایجاد نمی کند 

📌عوامل گوناگونی مانند تغییرشکل در اثر فشار، مواد شیمیایی و تغییر دما، نفوذپذیری غشای گیرنده به یونها و در نتیجه پتانسیل غشای آن را تغییر میدهند (ایجاد پتانسیل عمل در اثر محرک خاص بر گیرنده ویژه خود)

📌درک بر عهده قشر مخ است. پیام حسی پس از ورود به قشر مخ پردازش و درک میشود 

📌ایجاد پتانسیل عمل : تغییر نفوذپذیری غشای گیرنده به انواعی از یون ها (مانند سدیم و پتاسیم)

📌گیرنده فشار فقط نسبت به نوعی محرک خاص (فشار) پیام عصبی ایجاد میکند

📌مسیر اثر محرک برگیرنده فشار : 1 – فشرده شدن پوشش پیوندی اطراف گیرنده 2 – تغییر شکل پوشش پیوندی3- باز شدن کانالهای دریچهدار سدیمی گیرنده 4 – بسته شدن کانالهای دریچهدار سدیمی و سپس باز شدن کانالهای دریچهدار پتاسیمی 5- تغییر اختلاف پتانسیل الکتریکی غشا 6 – ایجاد پیام عصبی 7 – هدایت پیام عصبی به سمت دستگاه عصبی مرکزی

📌 در گیرندههای حسی ، اولین پتانسیل عمل در اثر محرک ایجاد میشود نه در اثر تغییر اختلاف پتانسیل در نقطه مجاور 

📌 در دندریت نورون حسی ، هسته و شبکه آندوپلاسمی وجود ندارد

📌 دندریتی که انتهای آن نقش گیرنده فشار را دارد ، توسط غلاف میلین عایق بندی شده و هدایت (نههه انتقال) پیام در  آن جهشی است (از گره به گره رانویه بعدی پیام عصبی جهش میکند)

📌 ابتدا تغییر شکل پوشش پیوندی چند لایه و سپس ایجاد پیام عصبی رخ میدهد

📌گیرنده ها سازش پیدا نمیکنند 

📌قرارگیری گیرندهها (به غیر از گیرنده درد) در معرض محرک ثابت و دائمی + وجود لباس بر پوست و عدم تولید پیام در گیرندههای فشار در پوست + عدم حس کردن عطر بعد از مدتی

پیامد سازش :

📌ایجاد پیام عصبی کمتر توسط گیرنده یا اصلا عدم ایجاد پیام + ارسال اطلاعات کمتر به مغز + ایجاد شرایطی که مغز اطلاعات مهمتری را پردازش کند

حواس پیکری

📌حواس ویژه : بینایی در چشم + بویایی در بینی + چشایی در دهان + شنوایی در گوش + تعادلی در گوش

📌حواس پیکری : گیرندههای تماسی + گیرندههای دمایی + حس وضعیت + گیرندههای درد

📌گیرندههای مکانیکی تماسی : گیرندههای مکانیکی در پوست و بافتهای دیگرند که با تماس، فشار یا ارتعاش تحریک میشوند. تعداد گیرندههای تماس در پوست بخشهای گوناگون بدن متفاوت است و بخشهایی که تعداد گیرندههای بیشتری دارند مانند نوک انگشتان و لبها، حساسترند

📌گیرنده فشار در پوست نوعی گیرنده تماسی است

📌حواس پیکری (مانند گیرندههای تماسی) در بخشهای گوناگون بدن پراکندهاند. این گیرندهها مثلا در پوست وجود دارند

📌تعداد گیرندههای مکانیکی تماس در پوست بخشهای گوناگون بدن متفاوت است و بخشهایی که تعداد گیرندههای بیشتری دارند مانند نوک انگشتان و لبها، حساس ترند

📌گیرنده فشار در پوست نوعی گیرنده مکانیکی متعلق به حواس پیکری است 

📌حواس در دو گروه طبقه بندی می شود:  1- حواس  پیکری 2- حواس ویژه

📌گیرنده های موجود در پوست همگی متعلق به حواس پیکری هستند

📌گیرنده های دمایی متعلق به حواس پیکری هستند  و در بخشهایی از درون بدن مانند برخی سیاهرگهای بزرگ و پوست جای دارند که درون بدن به تغییرات دمای درون بدن و گیرندههای دمایی پوست به تغییرات دمای سطح بدن حساساند در نتیجه سرما یا گرما را دریافت میکنند

📌 انواع گیرنده دمایی :گیرنده سرما (حساس به کاهش دما) +  گیرنده گرما (حساس به افزایش دما) 

📌گیرندههای حسی ، متعلق به بخش حسی دستگاه عصبی محیطی هستند نهه بخش حرکتی آن ( پیکری+ خودمختار) 

📌حواس پیکری (تماسی+ دمایی + وضعیت + درد) در بخشهای مختلف بدن پراکنده هستند 

📌گیرندههای مکانیکی حس وضعیت ، متعلق به حواس پیکری هستند نههه ویژه 

📌فعالیت گیرندههای مکانیکی حسّ وضعیت موجب میشود که مغز از چگونگی قرارگیری قسمتهای مختلف بدن نسبت به هم، هنگام سکون و حرکت اطلاع یابد

📌گیرندههای حسّ وضعیت در ماهیچه های اسکلتی (خطدار + یاخته چند هستهای+ سارکومر + تارچه و…) زردپی ها  (بافت پیوندی متراکم) و کپسول پوشانندة مفصل ها (افت پیوندی متراکم) قراردارند وبه کشیده شدن حساس اند
مثلاً وقتی دست خود را حرکت میدهید، طول ماهیچه تغییر میکند و گیرندههای درون ماهیچه تحریک (تولید پیام عصبی)می شوند

📌گیرنده های حسی متعلق به بخش حسی دستگاه عصبی محیطی هستند نههه بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی (پیکری+ خودمختار) 

📌گیرندههای درد در پوست و بخشهای گوناگون بدن مثل دیوارة سرخرگها قرار دارند گیرندههای درد به آسیب بافتی پاسخ میدهند. آسیب بافتی در اثر عوامل مکانیکی مثل بریدگی سرما یا گرمای شدید و برخی مواد شیمیایی مثل لاکتیکاسید ایجاد میشود گیرندههای درد سازش پیدا نمیکنند در نتیجه، این پدیده کمک میکند مادامی که محرّک آسیبرسان وجود دارد، فرد از وجود محرّک اطلاع داشته باشد

📌لاکتیک اسید در یاختههای ماهیچه اسکلتی میتواند طی تخمیر (تنفس بیهوازی) تولید شود(درد عضلانی ایجاد میکند) 

  📌درد یک سازوکار حفاظتی است هر گاه یاختهها در معرض تخریب قرار گیرند(نهههه تخریب شوند) در ایجاد و موجب میشود که فرد برای برطرف کردن عامل ایجاد درد، واکنش مناسب نشان دهد؛ مثلاً نشستن طولانی مدت ممکن است موجب آسیب دیدن بافت پوست در محل نشیمنگاه شود. بنابراین، فرد به طور ناخودآگاه تغییر وضعیت میدهد در غیر این صورت،   پوست در نقاط تحت فشار تخریب میشود

📌گروهی از گیرندهها مانند گیرندههای دما در بخشهای گوناگون بدن پراکندهاند و گروهی از گیرندههای بدن ما در اندامهای ویژهای قرار دارند مانند گیرندههای بینایی در چشم از این رو، حواس را به دو گروه حواس پیکری و حواس ویژه تقسیم کرده اند

📌حواس ویژه : بینایی در چشم + بویایی در بینی + چشایی در دهان + شنوایی در گوش + تعادلی در گوش

📌حواس پیکری : گیرندههای تماسی + گیرندههای دمایی + حس وضعیت + گیرندههای درد

📌سیاهرگها نزدیک کننده خون به دهلیز هستند

📌سرخرگ و سیاهرگ(برخلاف مویرگ) متشکل از سه لایه اصلی با قطر متفاوت هستند(بیرونی پیوندی + میانی ماهیچهای + داخلی پوششی)

📌سرخرگ و سیاهرگ در لایه میانی خود رشتههای کشسان زیادی دارند

📌بیشترین خون انسان درون سیاهرگها جای دارد

📌سرخرگ پس از ورود به یک اندام خاص تشکیل شبکه مویرگی میدهد 

📌سیاهرگ باب پس از ورود به کبد تشکیل شبکه مویرگی میدهد 

📌با ورود خون، قطر سرخرگهای کوچک(نهه سیاهرگ) تغییر زیادی نمیکند و در برابر جریان خون مقاومت میکنند میزان این مقاومت در زمان انقباض ماهیچة صاف دیواره آن، بیشتر و در هنگام استراحت، کمتر میشود کم و زیاد شدن این مقاومت، میزان ورود خون به مویرگها را تنظیم میکند

📌میزان مقاومت دیواره سرخرگ کوچک (نهه سیاهرگ) در زمان انقباض ماهیچة صاف دیواره آن بیشتر و در هنگام استراحت، کمتر میشود کم و زیاد شدن مقاومت دیواره سرخرگهای کوچک ، میزان ورود خون به مویرگها را تنظیم میکند

📌بیشتر سرخرگهای بدن در قسمتهای عمقی هر اندام قرار گرفتهاند، در حالی که سیاهرگها بیشتر در سطح قرار دارند 

📌مویرگها براساس شکل و فاصله یاختههای دیواره خود طبقه بندی میشوند (مویرگ پیوسته + مویرگ منفذدار + مویرگ ناپیوسته)

📌سیاه رگها با داشتن فضای داخلی وسیع و دیوارهای با مقاومت کمتر، می توانند بیشتر حجم خون را در خود جای دهند 

📌دیوارة سرخرگ قدرت کشسانی زیادی دارد وقتی بطن منقبض میشود، ناگهان مقدار زیادی خون از آن به درون سرخرگ پمپ میشود سرخرگها در این حالت گشاد میشوند تا خون رانده شده از بطن را در خود جای دهند

📌سیاهرگها بیشتر در سطح اندام قرار دارند 

📌سرخرگها در برش عرضی بیشتر به صورت گرد دیده میشوند 

📌سرخرگ (نههه سیاهرگ) در حفظ پیوستگی جریان خون نقش دارد 

📌در سیاهرگ ، قطر حفره درونی نسبت به سایرین گستردهتر است 

📌نبض ویژه سرخرگ است 

📌در آئورت ، گیرنده حساس به کاهش اکسیژن خون وجود دارد 

📌گیرنده فشار در بافت چربی قرار دارد و دارای پوشش چندلایه پیوندی است. درون بافت پیوندی یاخته ، ماده زمینهای پروتئین کلاژن ، الاستیک و…. وجود دارد

📌لاکتیک اسید میتواند سبب تحریک گیرنده درد شود 

📌پیام درد از تالاموس عبور میکند 

📌رگهای خونی پوست وارد بافت پوششی (سنگفرشی چند لایه) نمیشوند 

📌مجرای غدد پوست به سطح پوست امتداد یافته است (چربی پوست و عرق از غدد برونریز پوست منشا میگیرند) 

📌بافت پیوندی دچار تغییر اختلاف پتانسیل نمیشود 

📌در حین ایجاد پتانسیل عمل ، هر دو نوع کانال یونی همزمان با یکدیگر باز نمیشوند 

📌به دنبال ایجاد پتانسیل عمل ، ابتدا اختلاف پتانسیل درون گیرنده نسبت به بیرون مثبت میشود 

📌همه گیرندهها (به غیر از درد) توانایی سازش دارند 

📌گیرنده درد سازش پذیر نیست 

📌همه گیرنده ها با مایع اطراف خود در تماس هستند 

📌سلولها دارای انواعی از کانالها در غشای خود هستنند 

📌گیرنده درد ، مکانیکی نیست 

📌گیرندههای حواس ویژه شامل گیرندههای حس بینایی، شنوایی، تعادل، بویایی و چشاییاند که در اندامهای حسّی قرار دارند 

📌گیرندههای شیمیایی : گیرنده چشایی + گیرنده حساس به میزان اکسیژن و دیاکسیدکربن + گیرنده بویایی 

📌گیرنده مکانیکی :  گیرنده تماسی(فشار و…)+ گیرنده حس وضعیت + گیرنده شنوایی + گیرنده تعادلی در گوش + گیرنده فشار خونی در دیواره سرخرگ

📌گیرنده نوری: گیرندههای شبکیه (مخروطی+ استوانهای)

📌 گیرنده دمایی : گیرنده در برخی سیاهرگها + گیرنده گرما و سرما در پوست