سامانۀ بافتی
🔶اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهاندانگان برش دهیم، سه بخش در آنها قابل تشخیص است ؛ به هر یک از این بخشها سامانۀ بافتی میگویند؛ زیرا هر سامانه از بافتها و یاخته های گوناگونی تشکیل شده است؛ بنابراین پیکر گیاهان نهاندانه (گلدار)از سه سامانۀ بافتی به نام های پوششی، زمینهای و آوندیتشکیل میشود (شکل 11 .)
🔶هر سامانۀ بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثلا سامانۀ بافت پوششی، اندامها را در برابر خطرهایی حفظ میکند که در محیط بیرون قرار دارند. به نظر شما عملکرد دو سامانۀ دیگر چیست؟ در ادامه، به توضیح هر یک از این سامانه ها میپردازیم.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰سامانۀ بافت پوششی
🔶این سامانه سراسر اندام گیاه را میپوشاند و آن را در برابر عوامل بیماریزا و تخریبگر، حفظ میکند؛ بنابراین عملکردی شبیه پوست در جانوران دارد.سامانۀ بافت پوششی دربرگها، ساقه ها و ریشههای جوان روپوست نامیده میشود و معمولا از یک لایه اخته تشکیل شده است (شکل 12 .)سامانۀ بافت پوششی در اندامهای مسن گیاه، پیراپوست(پریدرم) نامیده میشود و با آن در گفتار3 ،آشنا میشوید.
🔶یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندامهای هوایی گیاه است؛ اما روپوست چگونه این کار را انجام میدهد؟ در شکل 12 میبینید که لایه ای روی سطح بیرونی یاخته های روپوست قرار دارد. این الیه پوستک نامیده میشود. پوستک از ترکیبات لیپیدی ساخته شده است. یاختههای روپوستی این ترکیبات را میسازند.
🔶پوستک از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه، نیز جلوگیری میکند و در حفظ گیاه در برابر سرما نیز نقش دارد. بعضی گیاهان پوستک ضخیم دارند. پوستک به علت لیپیدی بودن به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.
🔶بعضی یاختههای روپوستی دراندامهای هوایی گیاه، به یاختههای نگهبان روزنه،کرک و یاخته های ترشحی، تمایز مییابند (شکل 13 .)یاخته های نگهبان روزنه برخلاف یاخته های دیگر روپوست، سبزینه دارند. تار کشنده در ریشههای جوان، از تمایز یاخته های روپوست ایجاد میشود. روپوست ریشه، پوستک ندارد. به نظر شما این ویژگی چه فایده ای دارد؟
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰سامانۀ بافت زمینه ای
🔶این سامانه که فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر میکند از سه نوع بافت پارانشیمی (نرم آکند) کلانشیمی (چسب آکند)و اسکلرانشیمی (سخت آکند)تشکیل میشود.
🔶بافت پارانشیمی رایجترین بافت در این سامانه است. یاخته های پارانشیمی، دیوارۀ نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین نسبت به آب نفوذپذیرند (شکل14 .)وقتی گیاه زخمیمیشود،این یاخته ها تقسیم میشوند و آن را بازسازی میکنند. بافت پارانشیمی کارهای متفاوتی، مانند ذخیرۀ مواد و فتوسنتز انجام میدهد.پارانشیم سبزینه دار به فراوانی در اندامهای سبزگیاه، مانند برگ دیده میشود.
🔶بافت کلانشیم از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. این یاخته ها دیوارۀ پسین ندارند؛ اما دیوارۀ نخستین آنها ضخیم است. به همین علت ضمن ایجاد استحکام، سبب انعطافپذیری اندام میشوند. این بافت مانع رشد اندام گیاهی نمیشود. یاخته های کلانشیمی معمولا زیر روپوست قرار میگیرند (شکل15.)
🔶بافت اسکلرانشیم از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته هاست.
🔶این یاخته ها دیوارۀ پسین ضخیم و چوبی شده دارند.چوبی شدن دیواره، سبب مرگ پروتوپلاست میشود. دیواره این یاخته ها ضخیم و به علت تشکیل مادهای به نام لیگنین (چوب) چوبی شده است. چوبی شدن دیواره سبب مرگ پروتوپلاست میشود. این یاخته ها نقش استحکامی دارند.دو نوع یاختۀ اسکلرانشیمی وجود دارد.
🔶اسکلرئیدها، یاخته های کوتاه و فیبرها، یاخته های دراز اسکلرانشیمی اند. از فیبرها در تولید طناب و پارچه نیز استفاده میکنند.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰سامانه بافت آوندی
🔶این سامانه بافتی، ترابری مواد را در گیاه بر عهده دارد، زیرا دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی است.به یاد میآورید این دو نوع بافت چه تفاوت اساسی با هم دارند؟اصلیترین یاخته های این بافتها، یاخته هایی اند که آوندها را میسازند و همانطور که میدانید شیرۀ خام و پرورده را در سراسر گیاه جابه جا میکنند.
🔶در این بافتها علاوه بر آوندها، یاخته های دیگری مانند یاخته های پارانشیمی و فیبر نیز وجود دارد.آوندهای چوبی یاخته های مرده ای اند که دیوارۀ چوبی شدۀ آنها، به جا مانده است. لیگنین در دیوارۀ یاخته های آوندچوبی به شکل های متفاوتی قرار میگیرد (شکل 17.)
🔶بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام تراکئید ساخته شدهاند. درحالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. در عناصر آوندی دیوارۀ عرضی از بین رفته و لولۀ پیوستهای تشکیل شده است.
🔶آوند آبکش از یاخته هایی ساخته میشود که دیوارۀ نخستین سلولزی دارند. دیوارۀ عرضی در این یاختهها صفحۀ آبکشی دارد. این یاختهها هسته ندارند، اما زندهاند؛ زیرا سیتوپلاسم آنها از بین نرفته است. در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاختههای همراه قرار دارند.این یاختهها به آوندهای آبکش در ترابری شیرۀ پرورده کمک میکنند (شکل 18 .)همانطور که در شکل 18 میبینید، دسته های فیبر، آوندها را در بر گرفته اند.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
نکات کنکوری
سامانه بافت پوششی
📌سامانه بافت روپوستی :مشابه پوست در جانوران-دارای عملکرد متفاوتی نسبت به بخشهادی و بخش زمینهای←پوشانیدن اندام های جوان گیاهی آن و محافظت از گیاهان در برابرعوامل بیماری زا و تخریب گر شامل یاخته های تمایز نیافته(عادی)و یاخته های تمایز یافته(یاخته نگهبان روزنه،کرک،یاخته ترشحی دراندام های هوایی و تارکشنده در ریشه)–تولیدپوستک(ترکیبی لیپیدی)توسط یاخته های معمولی روپوستی و ترشح به سطح مجاور هوا در اندام های هوایی جوان.
📌در برخی از اندام های گیاهی روپوست از چندین لایه تشکیل شده است.
📌در پیکر جانداران پرسلولی تمام دنا ها و ژن هایی که در یاخته تخم وجود داشته ، در همه یاخته های پیکری و هسته دار آن یافت می شود. در هر یاخته هسته دار آنها تنها گروهی از ژنها استفاده می شود و بقیه ژن ها خاموش هستند.
📌همه جانداران پرسلولی ازیک سلول به نام تخم به وجود آمده اند، در نتیجه همه ژن هایشان در همه سلول های هسته دار پیکری آن ها وجود دارد
📌پوستک از یک سو با یاخته های روپوستی(بخش جوان و هوایی گیاه) و از سوی دیگر باهوای پیرامون در تماس است.
📌پوستک از جنس لیپید است و ضخامت های متفاوتی دارد.
📌بعضی گیاهان(مانند خرزهره)پوستک ضخیم دارند. پوستک به علت لیپیدی بودن به کاهش تبخیر آب(کاهش اتلاف آب) از سطح برگ کمک میکند.
📌بعضی یاخته های روپوستیدر اندام های هوایی گیاه، به یاخته های نگهبان روزنه،کرک و یاخته های ترشحی،تمایز می یابند.یاخته های نگهبان روزنه برخلاف یاخته های دیگر روپوست، سبزدیسه دارند. انواع دیگر یاخته های روپوستی کلروپلاست ندارند (مانند روپوست معمولی + کرک+یاخته ترشحی و تارکشنده) در نتیجه فاقد فتوسنتزو آنزیم های مربوط به فتوسنتز می باشند.
📌وظایف کرک :به دام انداختن رطوبت هوا + ممانعت از خروج بیش از حد آب از برگ + نقش دفاعی در گیاه در برابر حشرات و….
📌پوستکاز یاخته های روپوستی در اندام های هوایی وجوان گیاه ترشح میشود. در ریشه، پوستک تولید و ترشحنمی شود.
📌هر سامانة بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثال سامانة بافت پوششی، اندام ها را در برابر خطرهایی حفظ می کند که در محیط بیرون قرار دارند.
📌أنواع یاخته های روپوستی (پوششی)در اندام های هوایی (شاخه ، ساقه و برگ) و جوان (فاقد پیراپوست) :روپوست معمولی(پوستک ساز) + یاخته نگهبان روزنه (کلروپلاستدار) + کرک (نقش محافظتی) + یاخته ترشحی در اندام های زیرزمینی (ریشه) و جوان (فاقد پیراپوست) :روپوست معمولی (پوستک نمیسازد) + تارکشنده(نقش اصلی در جذب آب و مواد معدنی)
📌وظایف هر یاخته پوششی
روپوست معمولی اندام هوایی :ترشح پوستک
یاخته نگهبان روزنه :تشکیل روزن + فتوسنتز
کرک:نقش دفاعی در برابرحشرات+کاهش تبخیر آب
یاخته ترشحی :ترشح برخی از مواد
تارکشنده:ایجاد سطح وسیع برای جذب آب
وظایف پوستک :جلوگیری کردن از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه +حفاظت ازگیاه در برابر سرما.
📌پوستک به علت لیپیدی بودن به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.(روپوست بخش هوایی به دلیل اینکه سازنده پوستک است غیر مستقیم در کارهای پوستک نقش دارد)
📌یاخته روپوست معمولی ، کرک ، یاخته ترشحی و تارکشنده ،کلروپلاست ندارند و فتوسنتز نمی کنند. یاخته نگهبان روزنه ،کلروپلاست دارد و فتوسنتز میکند.
📌یاخته یوکاریوتی که لیپید ترشحی زیادی میسازد قطعا شبکه آندوپلاسمی صاف گسترده وجسم گلژی فراوان دارد
سامانه بافت زمینه ای(بافت پارانشیمی)
📌بافت پارانشیمی :بیشترین و رایج ترین بافت درسامانة زمینه ای–حد فاصل روپوست و بافت آوندی-واجد یاخته هایی با اندازه بزرگ–دیواره نخستین نازک و چوبی نشده-نفوذپذیر
نسبت به آب–دارای قدرت ترمیم گیاه و تقسیم فراوان–دارای نقش در ذخیره مواد و فتوسنتز(در برخی موارد)،ترشح هورمون–امکان حضوردرساختار بافت آوندی
📌سامانة بافت زمینه ای در گیاهان آبزی از بافت پارانشیمی ساخته می شود که فاصلةفراوانی بین یاخته های آن وجود دارد. این فاصله ها باهوا پرشده اند
سامانه بافت زمینه ای(بافت کلانشیمی)
📌بافت کلانشیمی:جزو سامانه بافت زمینه ای-حدفاصل روپوست و بافت آوندی (معمولا زیرروپوست)-فاقد دیوارة پسین اما دارای دیواره نخستین ضخیم با ضخامت متفاوت-مسبب استحکام و برافراشته ماندن ساقه ها و سایر بخشها + کمک به انعطافپذیری اندام-عدم ممانعت از رشد گیاه-دارای قدرت رشد اما فاقد قدرت تقسیم(عدم ایجاد ساختار دوک، میتوز ومیوز و سیتوکینز)
📌یاخته های کلانشیمی همانند پارانشیمی زنده هستند و دارای پروتوپلاست و پلاسمودسم میباشند.
📌یاخته های کلانشیمی دیوارە پسین ندارند؛ امادیوارەنخستین ضخیم با ضخامت غیر یک نواخت دارند
📌محل حضور دنا در یاخته پارانشیم وکلانشیم غیر فتوسنتز کننده :بخش اعظم دنا درون هسته (فقط دارای دنای خطی) + همه دنای حلقوی درون میتوکندری محل حضور دنا دریاخته.
📌پارانشیم فتوسنتز کننده :بخش اعظم دنا درون هسته (فقط دارای دنای خطی) + بخشی از دنای حلقوی درون میتوکندری+بخش دیگر از دنای حلقوی درونکلروپلاست
سامانه بافت زمینه ای(بافت اسکلرانشیم)
📌بافت اسکلرانشیمی:جزو سامانه بافت زمینه ای-حدفاصل روپوست و بافت آوندی-دارای یاخته هایی مرده با دیوارٔە پسین ضخیم و چوبی شده–نقش در ایجاد استحکام گیاه دارای دونوع یاختة سخت آکنه ای:اسکلرئیدها(یاخته هایی کوتاه،بیشتر در پوشش دانه ها و میوه ها،دارای لان و دیوارٔە پسین ضخیم وچوبی شده)-فیبرها(یاخته هایی دراز، قرار گرفته میان بافته ای دیگر، احاطه کننده آوندهای چوبی و آبکش ، دارای لان و دیوارٔە پسین ضخیم و چوبیشده–استفاده در تولید طناب و پارچه)
📌در ابتدا یاخته های اسکلرانشیمی زنده و دارای پروتوپلاست میباشند.پروتوپلاست لیگنینمی سازد و این ماده با عبور از غشای پلاسمایی در دیواره دومین رسوب میکند. و بعد از مدتی یاخته مرده و شروع به ایفای نقش خود می کند.
📌سلولز از پلی ساکاریدهای مهم در طبیعت است. سلولز ساخته شده در گیاهان در کاغذسازی و تولید انواعی از پارچه ها به کار میرود
📌یاخته های بالغ بافت اسکلرانشیمی، مرده می باشند و فقط دیوارٔە یاخته ای درآنها باقیمانده است.قطر دیواره های پسین،نخستین و تیغه میانی بایکدیگر متفاوت می باشد.
📌یاخته های اسکلرانشیمی دارای دیواره پسین می باشند. دیواره پسین ضخیم تراز سایردیواره ها است.
📌ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته های اسکرانشیم است که دارای لان همراه با انشعاب میباشند
📌در تقسیم یاخته گیاهی ، لایه ای به نام تیغه میانی تشکیل میشود، این لایه،سیتوپلاسم را به دو بخش تقسیم میکند و در نتیجه، دو یاخته ایجاد میشود. هر یاخته تازه تشکیل شده دیواره نخستین را بر روی تیغه میانی می سازد.(دو یاخته در حین تقسیم با یکدیگر تیغه میانی را میسازند)
📌در مرحلة آنافازتقسیم یاخته، فامتن (کروموزوم)های تک کروماتیدی در دو قطب یاختهتجمع می یابند در این مرحله (آنافاز میتوز) تیغه میانی شروع به تشکیل میکند.
📌با دیواره سازی که از بیرون به داخل صورت می گیردحجم پروتوپلاست کاهش می یابد.
📌واکوئول ریبوزوم ندارد و نمی تواند پروتئین سازی کند.
📌بعضی گیاهان در مناطق خشک و کم آب ترکیب های پلی ساکاریدی در واکوئول هایخود دارند. این ترکیبات مقدار فراوانی آب جذب میکنند و سبب می شوند تا آب فراوانی درواکوئول ها ذخیره شود. گیاه در دوره های کم آبی از این آب استفاده میکند
📌وجود لان و پلاسمودسم در یاخته های پارانشیمی ریشه، سبب عبور آب و مواد محلول در آن در عرض ریشه میشود.
📌در واکوئول مرکزی؛دنا ، ریبوزوم ، پروتئین سازی ، رونویسی ، همانندسازی دنا ، ساختن رنا ، پیرایش و … وجود ندارد.
📌یاخته های کلانشیمی دیواره پسین ندارند ؛ اما دیوارە نخستین آنها ضخیماست.به همین علت کلانشیم ها ضمن ایجاداستحکام،سبب انعطاف پذیری اندام می شوند. این بافت مانع رشد اندام گیاهی نمی شود
📌هر یاخته گیاهی که دیواره نخستین دارد ، قطعا تیغه میانی هم دارد
📌در بخش های هوایی گیاه ، یاخته های روپوستی توسط پوستک پوشیده شدهاند. این یاخته ها از طریق پوستک با محیط پیرامون در تماس هستند.
📌یاخته های رایج ترین بافتدر بافت زمینه ای، یاخته های پارانشیمی می باشند که فاقد دیواره پسین میباشند.
📌هر یاخته گیاهی که دیواره پسین دارد ، قطعا دارای دیواره های نخستین و تیغه میانی است
📌لیگنین در لان رسوب نمی کند
📌در هر جاندار پرسلولی، همه ی ژن های جاندار در همه ی سلول های هسته دار پیکری آن جاندار وجود دارد
سامانه بافت آوندی
📌سامانه بافتی هادی :ترابری مواد در گیاه-دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی(اصلی ترین یاخته های این بافت)نقش:جا به جایی شیرٔە خام و پرورده در سراسر گیاه
📌در این بافت ها علاوه بر آوندها، یاخته های دیگری مانند یاخته های (پارانشیمی) و فیبر نیز وجود دارند.
*آوند چوب :ترابری شیره(خام آب + مواد معدنی)
*آوند آبکش :ترابری شیره پرورده(آب + مواد آلی)
*آوندها (چوب + آبکش):حملآب
*ساختار لوله مانند :عناصر آوندی
*مرده (دارایلان، ماده چوب ، دیواره پسین):آوند چوبی (تراکئید + عنصر آوندی) + فیبر
*زنده (دارایلان،پلاسمودسم: )آوند آبکش + یاخته پارانشیمی
📌در عناصر آوندیدیوارەعرضیازبین رفته و لوله پیوسته ایتشکیل شده است.بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام تراکئیدساخته شده اند. درحالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. درعناصر آوندی دیوارة عرضی از بین رفته و لولة پیوسته ایتشکیل شده است.
📌یاخته های اصلی آوند آبکش هسته ندارند ، اما زنده اند؛ زیراسیتوپلاسم آنها به طور کامل از بین نرفته است. این یاخته ها درانتقال شیره پرورده نقش دارند.
📌یاخته های همراه زنده بوده وپروتوپلاست فعال دارند و دارای هسته هستند
📌یاخته های همراه اندازه کوچک تری از یاخته های اصلی آوند آبکش دارند
📌در فیبر ، اسکلرئید ، عنصر آوندی و تراکئید، در گذشته پس از اضافه شدن لیگنین به دیواره آنها ،مرگ برنامه ریزی شده راه اندازی و در نهایت پروتوپلاست آنها به طور کامل از بیپن رفته است و سپس شروع به ایفای نقش خود کرده اند.(ایفای نقش بعد از مرگ آغاز شده است)
📌در گذشته در یاخته آوند آبکش،مرگ برنامه ریزی شده راه اندازی و هسته به همراه چند تا از اندامک ها هضم شدند و در آنها مرگ برنامه ریزی شده به صورت ناقص عمل کرده است. این سلول ها سیتوپلاسم دارند اما هسته ندارند
📌آوند های آبکش هسته ندارند، اما زنده اند.این یاخته ها ترابری شیرە پرورده(آب+موادآلی)را انجام میدهند.درشیره پرورده ممکن است مواد شیمیایی و عوامل بیماری زای میکروبی(مانند ویروس) وجود داشته باشد.
📌یاخته های اصلی بافت آوندی :آوند آبکش + عنصر آوندی + تراکئید
📌یاخته های غیر اصلی بافت آوندی :فیبر + پارانشیم
📌آوند چوب و آوند آبکش در حمل آب نقش دارند.
📌در محل لان ممکن است تیغه میانی و دیواره نخستین وجود داشته باشد.در منافذ صفحات آبکشی،هیچ بخشی از دیواره وجود ندارد
📌در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاخته های همراه قرار دارند.این یاخته ها به آوندهای آبکش درترابری شیره پرورده کمک میکنند.
📌بین یاختههای همراه و پارانشیم با آوند آبکشپلاسمودسمولانوجود دارد
📌همة یاخته های گیاهی در ابتدا زنده می باشند و در طول حیات خود با پروتوپلاست فعال موادی را برای خود می سازند
📌سلول مرده گیاهیپروتوپلاستو اندامک ندارد و نمی تواند برای خود ماده ای بسازد.
📌یاخته فیبر زمانی به بلوغ میرسد که توسط مرگ برنامه ریزی شده پروتوپلاست آن تخریب شده و بمیرد. بلوغ فیبر (و عنصر آوندی ، تراکئید و اسکلرئید) بعد از مرگ آن رخ می دهد.
📌دسته های فیبر ، آوندها (حمل کننده شیره پرورده و خام) را در بر گرفته اند
📌آوند آبکش ازیاخته هایی ساخته میشود که دیواره نخستین سلولزی دارند.دیوارةعرضی در این یاخته ها صفحة آبکشی دارد.این یاخته ها هسته ندارند، اما زنده اند ؛ زیراسیتوپلاسم آنها از بین نرفته است