خون
خون، نوعی بافت پیوندی است که به طور منظم و یک طرفه در رگ های خونی جریان دارد و دارای دو بخش است:
🔶خوناب که حالت مایع دارد و بخش یاخته ای که گویچه های قرمز،گویچه های سفید و گِرده ها (پلاکت) را شامل می شود.اگر مقداری از خون را گُریزانه (سانتریفیوژ) کنیم، دو بخش خون از هم جدا می شود و می توان درصد هر کدام را مشخص کرد. معموالا در فرد سالم و بالغ 55 درصد حجم خون را خوناب(پلاسما) و 45 درصد را بخش یاخته ای تشکیل می دهند. از کارهای خون، انتقال مواد غذایی، اکسیژن، کربن دی اکسید، هورمون ها و مواد دیگر است.
🔶خون ارتباط شیمیایی بین یاخته های بدن را امکان پذیر می سازد و به تنظیم دمای بدن و یکسان کردن دما در نواحی مختلف بدن کمک می کند. همچنین در ایمنی و دفاع در برابر عوامل خارجی نقش اساسی دارد و در هنگام خونریزی، به کمک عواملی، از هدر رفتن خون جلوگیری می کند.
🔶بیش از 90 درصدِ خوناب، آب است و بقیه آن را موادی مانند پروتئین ها، مواد غذایی، یون ها و مواد دفعی تشکیل می دهند. پروتئین های خوناب نقش های گوناگونی دارند از جمله حفظ فشار اسمزی خون، انتقال مواد، تنظیم pH ،انعقاد خون و ایمنی بدن. آلبومین، فیبرینوژن و گلوبولین از پروتئین های خوناب اند.
🔶آلبومین، در حفظ فشار اسمزی خون و انتقال بعضی از داروها مثل پنی سیلین نقش دارد. فیبرینوژن، در انعقاد خون گلوبولین ها در ایمنی و مبارزه با عوامل بیماری زا اهمیّت دارند. وجود یون های پتاسیم و سدیم در خوناب، اهمیّت زیادی دارد چون در فعالیت یاخته های بدن نقش کلیدی دارند.بخش دوّم خون شامل گویچه های قرمز، گویچه های سفید و گِرده ها هستند که دو گروه اوّل، یاخته های خونی و گِرده ها، قطعاتی از یاخته هستند.
🔶در یک فرد بالغ، تولید یاخته های خونی و گِرده ها در مغز قرمز استخوان انجام می شود. در مغز استخوان یاخته های بنیادی وجود دارند که با تقسیمات خود، این بخش خون را تولید می کنند.البته در دوران جنینی، یاخته های خونی و گرده ها در اندام های دیگری مثل کبد و طحال نیز ساخته می شود.یاخته های بنیادی مغز استخوان، یاخته هایی هستند که توانایی تقسیم و تولید چندین نوع یاخته را دارند.
🔶 ابتدا این یاخته ها تقسیم می شوند و دو نوع یاخته را ایجاد می کنند: یاخته های بنیادی لنفوئیدی که در جهت تولید لنفوسیت ها عمل می کنند و یاخته های بنیادی میلوئیدی که منشأ بقیه ی یاخته های خونی و گرده ها هستند.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰یاخته های خونی قرمز (RBC) :
🔶شکل و ساختار: در انسان بیش از 99 درصدِ یاخته های خونی را گویچه های قرمز تشکیل می دهند که به خون، ظاهری قرمز رنگ می دهند. این یاخته های کروی که از دو طرف، حالت فرو رفته دارند، در هنگام تشکیل در مغز استخوان، هستهخود را از دست می دهند و سیتوپلاسم آنها از هموگلوبین پُر می شود. در انسان و بسیاری از پستانداران، گویچه های قرمز، هسته و بیشتر اندامک های خود را از دست می دهند. سایز گویچه های قرمز خون به میزان هموگلوبین آنها بستگی دارد نسبت حجم گویچه های قرمز خون به حجم خون که به صورت درصد بیان می شود، خون بهر _(هماتوکریت) گفته می شود.
عملکرد: نقش اصلی گویچه های قرمز، انتقال گازهای تنفسی است. (به کمک هموگلوبین در جابجایی اکسیژن و به کمک هموگلوبین و آنزیم انیدراز کربنیک در جابجایی کربن دی اکسید نقش دارد.) مرگ: متوسط عمر گویچه های قرمز 120 روز است. تقریباً یک درصد از گویچه های قرمز، روزانه تخریب می شود و باید جایگزین شود.
🔶تخریب یاخته های خونی آسیب دیده و مرده در طحال و کبد انجام می شود(توسط ماکروفاژها). آهن آزاد شده در این فرایند یا در کبد ذخیره می شود و یا همراه خون به مغز استخوان میرود و در ساخت دوبارهی گویچه های قرمز مورد استفاده قرار می گیرد.
تولید: برای ساخته شدن گویچه های قرمز در مغز استخوان، علاوه بر وجود آهن، ویتامین B12 و فولیک اسید نیز لازم است.فولیک اسید، نوعی ویتامین از خانوادهی B است که برای تقسیم طبیعی یاخته ای لازم است. کمبود آن باعث می شود یاخته ها به ویژه در مغز استخوان، تکثیر نشوند و تعداد گویچه های قرمز کاهش یابد. سبزیجات با برگ سبز تیره، حبوبات، گوشت قرمز و جگر از منابع آهن و فولیک اسیدند.
🔶کارکرد صحیح فولیک اسید به وجود ویتامین B12 وابسته است. این ویتامین فقط در غذاهای جانوری وجود دارد. البته در رودهی بزرگ مقداری ویتامین B12 تولید می شود (توسط باکتری ها تولید شده و در همان روده بزرگ جذب می شود). درضمن جذب B12 موجود در غذا، در روده باریک به کمک عامل داخلی ترشح شده از سلول های کناری معده صورت می گیرد.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰تنظیم تولید گویچه های قرمز
🔶اگرچه تولید گویچه های قرمز به وجود آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 وابسته است؛ در بدن ما تنظیم میزان گویچه های قرمز، به ترشح هورمونی به نام اریتروپویتین بستگی دارد. این هورمون توسط گروه ویژهای از یاخته های کلیه و کبد (سلول های درون ریز پراکنده) به درون خون ترشح می شود و روی مغز استخوان اثر می کند تا سرعت تولید گویچه های قرمز را زیاد کند.
🔶این هورمون به طور طبیعی به مقدار کم ترشح می شود تا کاهش معمولی تعداد گویچه های قرمز را جبران کند. امّا هنگام کاهش مقدار اکسیژن خون، این هورمون افزایش می یابد که این حالت در کم خونی، بیماری های تنفسی و قلبی، ورزش های طوالنی یا قرار گرفتن در ارتفاعات، ممکن است رُخ دهد.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰یاخته های خونی سفید ( WBC ):
🔶یاخته های خونی، که ضمن گردش در خون، در بافت های مختلف بدن نیز پراکنده می شوند، گویچه های سفید هستند. نقش اصلی آنها، دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی است. این یاخته ها هسته دارند. انواع و
ویژگی های آنها را در شکل مقابل مشاهده می کنید.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰گرده ها (PLT ):
🔶گرده ها قطعات یاخته ای بیرنگ و بدون هسته ای هستند که درون خود دانه های زیادی دارند و از گویچه های خون کوچکترند.گِرده ها در مغز استخوان، زمانی تولید می شوند که یاخته های بزرگی به نام مگاکاریوسیت قطعه قطعه و وارد جریان خون می شوند. درون هر یک از قطعات، دانه های کوچک پُر از ترکیبات فعال وجود دارند.
🔶گِرده ها به چند طریق از هدر رفتن خون جلوگیری می کنند. در خونریزی های محدود، که دیواره رگ ها آسیب جزئی می بیند، در محل آسیب، گِرده ها دور هم جمع می شوند، به هم می چسبند و ایجاد درپوش می کنند. این درپوش جلوی خروج خون از رگِ آسیب دیده را می گیرد.
🔶در خونریزی های شدیدتر، گِرده ها در تولید خون، نقش اصلی دارند. آنها با آزاد کردن مواد (آنزیم پروترومبیناز) و با کمک پروتئین های خوناب مثل فیبرینوژن، لخته را ایجاد می کنند. تشکیل لخته در محل زخم، جلوی خونریزی را می گیرد. وجود ویتامین K و یون Ca در انجام روند انعقاد خون و تشکیل لخته لازم است. مراحل انعقاد خون با کمک گرده ها و عوامل انعقادی دیگر را در نمودار زیر می بینید.
🔶نکته:آنزیم پلاسمین در پلاسما پس از تشکیل لخته سبب تجزیه آن می شود. هپارین از بازوفیل ها ترشح شده و نقش ضد انعقاد دارد.بیماری هموفیلی نوعی بیماری ارثی بوده که در آن به دلیل فقدان عوامل انعقادی لخته شدن خون دچار اختلال می شود. شایع ترین نوع هموفیلی به فقدان عامل انعقادی VIII( هشت) مربوط است.
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
🔰علل اختلالات انعقادی:
⚜️ بیماری های ژنتیکی و ارثی مثل هموفیلی
⚜️بیماری های سو جذب مثل سلیاک (اختلال در جذب بسیاری از مواد) یا سنگ کیسه صفرا (اختلال در جذب ویتامین های محلول در چربی K و D )
⚜️سو تغذیه با کمبود کلسیم، ویتامین D یا K و آمینواسیدها در غذا
⚜️نارسایی کبدی (چون محل ساخت پروتئین ها – ذخیره بعضی از ویتامین ها – همچنین ساخت صفرا)
⚜️نارسایی کلیوی (چون سبب دفع پروتئین ها، کلسیم و ویتامین ها)
⚜️کاهش ترشح هورمون پاراتیروئیدی و افزایش ترشح هورمون کلسی تونین
⚜️افزایش ترشح هپارین از بازوفیل ها
⚜️نارسایی مغز استخوان مثل شیمی درمانی (سبب کاهش پالکت ها)
⚜️افزایش ترشح هورمون کورتیزول (تجزیه پروتئین ها)
⚜️دیابت شیرین (تجزیه پروتئین ها)
🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷
نکات کنکوری
خون، نوعی بافت پی وندی است که به طور منظم و یک طرفه در رگهای خونی جری ان دارد و دارای دو بخش است: خوناب که حالت مایع دارد و بخش یاخته ای که گویچه های قرمز ، گویچههای سفید و گرده )پالکت(ها را شامل می شود.
معمولا در فرد سالم و بالغ 55 درصد حجم خون را خوناب (پلاسما) و 45 درصد را بخش یاختهای (گلبول قرمز + گلبول سفید + پالکت) تشکیل میدهد.
تذکر : پلاکت یاخته نیست.
وظایف خون به ترتیب زیر است :
1 -انتقال مواد غذایی ، اکسیژن ، کربندی اکسید ، هورمون ها و مواد دیگر
2 -ارتباط شیمیایی بین یاختههای بدن را امکان پذیر می سازد.
3 -به تنظیم دمای بدن و یکسان کردن دما در نواحی مختلف بدن کمک میکند.
4 -در ایمنی و دفاع در برابر عوامل خارجی نقش اساسی دارد.
5 -در هنگام خون ریزی، به کمک عواملی، از هدر رفتن خون جلوگی ری م یکند.
گروهی از پروتئین های خوناب مانند آلبومین و فیبرینوژن ، توسط کبد ساخته شده و وارد خون میشوند.
در خون ، گلبولهای سفید ، گلوبولینها ، پروتئین مکمل و … وجود دارن د. این موارد در مبارزه با عوامل بیماری زا نقش دارند.
همه اندام ها در انسان ، CO2 تولید میکنند. CO2 تولید شده وارد خون می شود.
بیش از 90 درصد خوناب (نهه خون) آب است و بقیه آن را مواد ی مانند پروتئین ها، مواد غذایی، یونها و مواد دفعی تشکیل میدهند.
بخش اعظم خون ، پلاسما است. واحد ساختاری و عملی حیات ، یعنی یاخته. یاختهها و گرده ها جزء بخش پالسما نیستند.
آلبومین، در حفظ فشار اسمزی خون و انتقال بعضی داروها مثل پنی سیلی ن نقش دارد.
کلیه ها در تنظیم pH خون نقش دارند. هموگلوبین جزء پروتئین های خون است اما جزء پروتئین های خوناب نیست. هموگلوبین در تنظیم PH خون نقش دارد.
خون بعد از گریزانه کردن :
بخش 1 = پلاسما (خوناب – بالای لوله– بیشتر – تقریبا زرد رنگ – شامل 90 درصد آب + یون + پروتئینها + ویتامین ها و …) بخش 2 = بخش یاخته ای (پایین لوله – شامل گلبول قرمز + گلبول سفید + گرده)
پروتئین های خوناب نقش های گوناگونی دارند از جمله حفظ فشار اسمز ی خون، انتقال مواد، تنظیم pH ، انعقاد خون و ایمنی بدن.
تذکر: موارد گفته شده در بالا توسط پروتئین های متنوعی انجام می شود نه فقط یک نوع پروتئین.
نقش آلبومین : حفظ فشار اسمزی خون + انتقال بعضی از داروها (پنی سیلین)
نقش فیبرینوژن : انعقاد خون
نقش گلوبولین ها : ایمنی و مبارزه با عوامل بیماری زا
نکته مهم : آلبومین ، فیبرینوژن و گلوبولین ها از نظر تعداد ، ترتیب ، نوع آمینواسید ها متفاوت هستند و شکل سه بعدی متفاوت نسبت به یکدیگر دارند.
وجود یون های پتاسیم و سدیم در خوناب، اهمیت زیادی دارد؛ چون در فعالیت یاخته های بدن نقش کلیدی دارند. (در خوناب کلسیم ، آهن ، ویتامینها و … وجود دارد.)
در بخش یاختهای خون ، گلبول قرمز وجود دارد. درون گلبول قرمز پروتئین هموگلوبین فراوان است. هموگلوبین در حمل اکسیژن نقش اصلی دارد. بخش عمده دی اکسیدکربن توسط آنزیم انیدرازکربنیک گلبول قرمز به اسید کربنیک تبدیل میشود. در نهایت اسید کربنیک به یون هیدروژن و یون بیکربنات تجزیه میشود.
بخش یاخته ای خون : گلبول قرمز (فراوان ترین یاخته خونی) + گلبول سفید + گرده (پلاکت)
نکته : در فرد بالغ (بعد از تولد) تولید همه گلبول های قرمز ، اغلب گلبول های سفید و همه پلاکت ها در مغز قرمز استخوان (اندام لنفی – بافتی نرم – دارای یاخته های متنوع با قابلیت تقسیم) انجام می شود.
در مغز قرمز استخوان یاختههای بنیادی (میلوئیدی + لنفوئیدی + …) وجود دارند که با تقسیمات خود ، بخش یاخته ای خون را میسازند.
در دوران جنینی یاخته های خونی (گلبول قرمز ، گلبول سفید و گرده ها) در کبد ، طحال و … ساخته میشوند.
منشا لنفوسیت های B و T ، یاخته بنیادی لنفوئیدی است. منشا مونوسیت ، نوتروفیل ، ائوزینوفیل ، بازوفیل ، گلبول قرمز و پلاکت ، یاخته بنیادی میلوئیدی است.
نکته : لنفوسیت ها و مونوسیت ها ، گویچه سفید بدون دانه هستند. نوتروفیل ، ائوزینوفیل و بازوفیل ، گویچه سفید دانه دار هستند.
یاخته های بنیادی مغز استخوان ، یاخته هایی هستند که توانایی تقسیم و تولید چندین نوع یاخته را دارند.
ابتدا این یاخته ها تقسیم می شوند و دو نوع یاخته (یاخته بنیادی لنفوئیدی + یاخته بنیادی میلوئیدی) را ای جاد مـی کنند. یاخته هـای بنـیادی لنفوئیدی که در جهت تولید لنـفوسیت هـا عمل میکنند و یاخته های بنیادی میلوئ یدی که منشأ بقیۀ یاخته های خونی و گرده ها هستند.
تذکر : گرده (پلاکت) یاخته نیست بلکه قطعهای از یاخته است.
یاخته های خونی قرمز
در فرد بالغ در مغز قرمز ، یاخته بنیادی میلوئیدی تقسیم میشود و یاختههایی ایجاد میگردد. یاخته های مذکور طی تقسیماتی گلبول قرمز نابالغ را ایجاد میکنند. گلبول قرمز نابالغ ، هسته و بیشتر اندامک های خود را از دست می دهد و سیتوپلاسم آنها از هموگلوبین پر می شود و سپس گلبول قرمز بالغ ایجاد شده و وارد جریان خون می گردد.
در انسان و بیشتر پستانداران گلبول قرمز بالغ هسته و بیشتر اندامک ها را ندارد.
در انسان بیش از 99 درصدِ یاخته های خونی را گویچههای قرمز تشکیل میدهند که به خون، ظاهری قرمزرنگ می دهند. این یاختههای کروی که از دو طرف، حالت فرو رفته دارند، در هنگام تشکیل در مغز استخوان ، هسته خود را از دست میدهند و سیتوپلاسم آنها از هموگلوبین پر میشود.
هورمون اریتروپویتین با اثر بر مغز قرمز استخوان سبب افزایش تقسیم در یاخته های بنیادی شده و تعداد گلبول قرمز خون را افزایش میدهد. با افزایش تعداد گلبول قرمز خون ، هماتوکریت نیز افزایش می یابد.
نکته : نسبت حجم گویچه های قرمز خون به حجم خون که به صورت درصد بیان می شود، خون بهر (هماتوکریت) نام دارد.
نقش اصلی گلبول قرمز حمل گازهای تنفسی است که توسط هموگلوبین (آهن دار) و آنزیم انیدرازکربنیک خود انجام می دهد.
محل تخریب گلبول قرمز مرده و آسیب دیده : کبد و طحال – محل تشکیل یاخته های خونی و گرده در دوران جنینی : کبد + طحال + …
نکته : کبد اندام لنفی نیست اما طحال اندام لنفی است.
تخریب یاخته های خون ی قرمز آسیب دیده و مرده در طحال (اندام لنفی در سمت چپ حفره شکمی) و کبد (اندام غیر لنفی در سمت راست حفره شکمی) انجام می شود. آهن آزاد شده در این فرایند یا در کبد ذخیره می شود و یا همراه خون (نوعی بافت پیوندی) به مغز استخوان می رود و در ساخت دوبارۀ گویچه های قرمز مورد استفاده قرار م یگیرد. (همه آهن آزاد شده وارد مغز قرمز نمیشود.)
نکته : کبد و طحال درون حفره شکمی و پایینتر از دیافراگم قرار دارند.
برای ساخته شدن گویچه های قرمز در مغز استخوان به موارد رو بهرو نیاز است : آهن + ویتامین B12 + اسید فولیک + آمینواسید + اریتروپویتین
فولیک اسید ، نوعی ویتامین از خانوده B است که برای تقسیم طبیعی یاخته ای لازم است. کمبود آن باعث می شود یاخته ها به ویژه در مغز استخوان، تکثیر نشوند و تعداد گویچه های قرمز و هماتوکریت (خونبهر) کاهش یابد.
سبزیجات با برگ سبز تیره، حبوبات، گوشت قرمز و جگر از منابع آهن و فولیک اسیدند. در غیاب یا کمبود فولیک اسید در تقسیم یاختهها مشکل رخ داده و تولید گلبول های قرمز افت میکند و هماتوکریت کاهش می یابد.
کارکرد صحیح اسید فولیک به وجود ویتامین B12 وابسته است.
در بدن ما تنظیم میزان گویچههای قرمز ، به ترشح هورمونی بهنام اریتروپویتین بستگی دارد. این هورمون توسط گروه ویژه ای از (نههه همه) یاختههای کبدی و کلیه به درون خون (نوعی بافت پیوندی) ترشح میشود و روی مغز استخوان (یاخته بنیادی) اثر میکند تا سرعت تولید گویچه های قرمز را زیاد کند.
نکته : ترشح بیشتر اریتروپویتین : تقسیم بیشتر یاخته بنیادی میلوئیدی + تولید بیشتر گلبول قرمز + افزایش هماتوکریت
نکته : کاهش ترشح اریتروپویتین : تقسیم کمتر یاخته بنیادی + تولید کمتر گلبول قرمز + کاهش هماتوکریت
این هورمون به طور طبیعی به مقدار کم ترشح میشود تا کاهش معمولی تعداد گویچه های قرمز را جبران کند.
هنگام کاهش مقدار اکس یژن خون، هورمون اریتروپویتین افزایش می یابد که این حالت در کم خونی، بی ماری های تنفس ی و قلبی، ورزش های طوالنی یا قرار گرفتن در ارتفاعات ، ممکن است رخ دهد.
گلبول قرمز بالغ هسته و دنای خطی و هیستون ندارد.
گلبول قرمز بالغ ، میتوکندری و دنای حلقوی ندارد.
در هموگلوبین آهن به هِم اتصال یافته است و هِم به رشته پلیپپتیدی اتصال یافته است.
اگر لایه مخاطی معده تخریب شود دیگر فاکتور داخلی معده ساخته و ترشح نمیشود. بنابراین ویتامین B12 حفاظت و جذب نمی شود. در غیاب ویتامین B12 تقسیم در مغز قرمز استخوان کاهش یافته ، تعداد گلبول قرمز و هماتوکریت کاهش می یابد و ترشح اریتروپویتین از کلیه و کبد بالا میرود.
آهن هضم نمی شود.
گلوبین در کبد و طحال هضم شده و تبدیل به آمینواسید میشود. هموگلوبین در ماده زمینه ای خون (نوعی بافت پیوندی) حضور ندارد.
گلبول قرمز بالغ حاصل تغییر یاخته قبلی خود است نه حاصل تقسیم یاخته قبلی خود
یاخته های خونی سفید
گلبول قرمز (فراوان ترین یاخته خونی) ، بازوفیل ، نوتروفیل ، ائوزینوفیل ، مونوسیت و گروهی از لنفوسیت ها در داخل مغز استخوان تمایز می یابند.
بازوفیل ، نوتروفیل ، ائوزینوفیل (هسته دو قسمتی دمبلی) ، مونوسیت و یاخته کشنده طبیعی ، در دفاع غیر اختصاصی شرکت می کنند. لنفوسیتها ویژه دفاع اختصاصی هستند.
نکته : بازوفیل : هسته دوقسمتی روی هم افتاده + سیتوپلاسم با دانه های تیره + ترشح کننده هیستامین (ماده گشاد کننده رگ و بروز دهنده علایم حساسیت) و هپارین (ماده ضد انعقاد خون)
بازوفیل (سیتوپلاسم با دانه های تیره)
نکته : ائوزینوفیل : هسته دوقسمتی دمبلی + سیتوپلاسم با دانه های روشن درشت + ترشح مواد ضد انگلی
ائوزینوفیل – نوتروفیل – هیچکدام در دفاع اختصاصی (سومین خط دفاعی) شرکت نمی کنند.
نکته : نوتروفیل : هسته چند قسمتی + سیتوپلاسم با دانه های روشن + نیروی واکنش سریع + چابک + بیگانه خواری + حمل مواد دفاعی کم
ائوزینوفیل سیتوپلاسم با دانه های روشن درشت دارد. (نههه ریز)
مونوسیت – لنفوسیت – هر دو سیتوپلاسم بدون دانه دارند.
نکته : مونوسیت : هسته تکی خمیده یا لوبیایی + سیتوپلاسم بدون دانه + پس از خروج از خون تبدیل شدن به ماکروفاژ یا یاخته دندریتی
نکته : لنفوسیت : هسته تکی گرد یا بیضی + سیتوپلاسم بدون دانه + فعالیت در دفاع اختصاصی (سومین خط دفاعی بد)
لنفوسیت اختصاصی – مونوسیت غیراختصاصی
نکته : تمام یاخته های خونی (به غیر از گلبول قرمز ) توانایی خروج از خون (دیاپدز) دارند.
ائوزینوفیل + نوتروفیل – بازوفیل – هر سه مورد در دومین خط دفاعی بدن فعالیت می کنند. (فعالیت غیر اختصاصی)
مونوسیت (غیراختصاصی) + لنفوسیت (اختصاصی) – : بازوفیل (غیر اختصاصی) نوتروفیل (غیراختصاصی) – بازوفیل (غیراختصاص)
همه گلبول های سفید تک هسته ای هستند.
مونوسیت (مونوسیت پس از خروج از خون به ماکروفاژ یا یاخته دندریتی تبدیل میشود)
نکته : دارای منشا میلوئیدی : نوتروفیل + ائوزینوفیل + بازوفیل + مونوسیت + گلبول قرمز + پلاکت + مگاکاریوسیت
نکته : دارای منشا لنفوئیدی : لنفوسیت
همه گلبولهای سفید تک هسته ای هستند. گلبول قرمز بالغ راکیزه ندارد اما گلبول سفید اندامک (راکیزه ، شبکه آندوپلاسمی ، گلژی ، لیزوزوم و …) دارد
گرده ها (پلاکت ها)
در مغز قرمز استخوان یاخته بنیادی میلوئیدی تقسیم شده و مگاکاریوسیت (یاخته ای بزرگ) ایجاد میشود. مگاکاریوسیت در مغز قرمز استخوان (بدون ورود به خون) قطعه قطعه شده و گرده (پلاکت) ایجاد می شود. سپس پلاکت ها از دیواره مویرگ عبور کرده و وارد جریان خون میشود.
نکته : گرده ها قطعات یاخته ای بی رنگ و بدون هستهای هستند که درون خود دانه های زیادی دارن د و از گویچه های خون کوچکتر هستند.
تذکر : گرده ها ، یاخته نیستند، قطعات یاخته ای هستند.
مگاکاریوسیت هیچگاه وارد خون نمی شود. در مغز قرمز استخوان مگاکاریوسیت قطعه قطعه شده و گرده ها (پلاکت ها) ایجاد می شود.
مگاکاریوسیت (یاخته تک هستهای و درشت) در مغز قرمز استخوان قطعه قطعه شده و پلاکت )گرده( ایجاد می کند. در خونریزی محدود ، که دیواره رگ ها آسیب جزئی می بیند ، در محل آسیب ، گردهها دور هم جمع می شوند ، به هم میچسبند و ایجاد درپوش میکنند.
پلاکت ها از قطعه قطعه شدن مگاکاریوسیت در مغز قرمز استخوان (اندام لنفی) ساخته میشوند.
تذکر : در انسان بالغ کبد محل ساخته شدن پلاکت نیست.
در خون ریزی های شدید ، گرده ها در تولید لخته خون ، نقش اصلی را دارند. گرده ها ، یاخته نیستند.
در کتاب درسی پلاکت ها (عامل اصلی در انعقاد خون در محل خونریزی) طبقه بندی نشده است.
روشهای فعالیت پلاکتها :
1 -در خون ریزی های محدود (آسیب جزئی دیواره رگ) : جمع شدن گرده ها دور هم + چسبیدن آنها به یکدیگر + ایجاد درپوش
2 -در خون ریزی های شدیدتر : ترشح آنزیم پروترومبیناز از بافت ها و گرده های آسیب دیده + تبدیل پروترومبین به ترومبین توسط آنزیم پروترومبیناز در حضور یون کلسیم + تبدیل فیبرینوژن به فیبرین توسط ترومبین + تشکیل لخته
در خونریزی های شدیدتر ، گرده ها در تولید لخته خون ، نقش اصلی دارند. آنها با آزاد کردن مواد )ترکیبات فعال( با کمک پروتئین های خوناب )مثل فیبرینوژن( ، لخته را ایجاد میکنند. تشکیل لخته در محل زخم ، جلوی خون ریزی را می گیرد.
برای تشکیل لخته در خون ریزی های شدید به موارد زیر نیاز است : آنزیم پروترومبیناز + پروترومبین + فیبرینوژن + کلسیم + ویتامین K + فاکتورهای انعقادی (مانند فاکتور انعقادی 8 )
در خونریزی های محدود (آسیب جزئی دیواره رگ) : جمع شدن گرده ها دور هم سپس چسبیدن آنها به یکدیگر و سپس ایجاد درپوش
در خون ریزی محدود ، ایجاد درپوش رخ می دهد و موارد رو به رو نقش ندارند : ترشح آنزیم پروترومبیناز از بافت ها و گرده های آسیب دیده + تبدیل پروترومبین به ترومبین توسط آنزیم پروترومبیناز در حضور یون کلسیم + تبدیل فیبرینوژن به فیبرین توسط ترومبین + تشکیل لخته
فیبرینوژن و ترشح ترکیبات فعال از گرده ها ، ویژه خونریزی های شدیدتر است.
در خونریزی شدید فیبرینوژن (محلول) توسط ترومبین به فیبرین (نامحلول) تبدیل می شود.
ترومبین (نوعی آنزیم پروتئینی) سبب تبدیل فیبرینوژن به رشته فیبرین می شود. رشته های پروتئینی فیبرین یاخته های خونی و گرده ها را دربرگرفته و لخته را تشکیل می دهد.
نکته : گلبول های قرمز به دام افتاده در رشتههای فیبرین ، ظاهری چروکیده به خود میگیرند.
در خونریزی شدید ، آنزیم پروترومبیناز (فعال کننده پروترومبین) ، در حضور کلسیم سبب تبدیل پروترومبین به ترومبین می شود.
ترشحات بافت ها = آنزیم پروترومبیناز – با اثر آنزیم پروترومبیناز (در حضور یون کلسیم) بر پروترومبین ، ترومبین ایجاد میشود.
تذکر : گرده (پلاکت) ، یاخته نیست بلکه بخشی از یک یاخته است .
پلاکت ها و بافت ها در محل آسیب ، آنزیم پروترومبیناز (آنزیم آغازگر فرایند انعقاد خون) آزاد میکنند. پلاکت ها یاخته نیستند. پلاکت ها از قطعه قطعه شدن مگاکاریوسیت در مغز استخوان ایجاد می شوند.
پلاکت ها نقش اصلی در تشکیل لخته دارند. ( پلاکت سلول نیست.)
با کاهش یون کلسیم ، فاکتور انعقادی ، پروترومبین ، فیبرینوژن و پالکت ، احتمال وقوع خون ریزی در فرد افزایش می یابد.
در غیاب پروترومبین ، دیگر فیبرین تشکیل نشده و لخته ایجاد نمیشود و ممکن است فرد دچار خون ریزی داخلی شود.
اگر در خون لخته ایجاد شود ، میتواند سبب انسداد رگ خونی و سکته قلبی و سکته مغزی شود.
در صورت افزایش ترشح هورمون کلسی تونین به خون ، میزان کلسیم خون افت کرده و میتواند در روند انعقاد خون مشکل بروز کند.
در صورتی که غدد پاراتیروئیدی هورمون ترشح نکنند میزان کلسیم خون افت کرده و در روند تشکیل لخته مشکل بروز می کند.
در صورت انسداد مویرگ لنفی ، ویتامین K جذب نمی شود و سطح ویتامین K در فرد افت میکند. در این حالت در فرایند تشکیل لخته مشکل بروز می کند.
در فرد مبتلا به سنگ کیسه صفرا ، ممکن است دیگر صفرا وارد روده باریک نشود و در جذب ویتامین های محلول در چربی ( DAKE )مشکل بروز کند. در این حالت در فرایند تشکیل لخته مشکل بروز می کند.
یاخته های بنیادی )میلوئیدی ، لنفوئیدی و …( حاصل تقسیم یاخته قبلی خود هستند.
لنفوسیت ها منشا لنفوئیدی دارند نه میلوئیدی.
یاخته بنیادی میلوئیدی منشا همه یاخته های خونی (به غیر از لنفوسیت ها) و گرده ها است.
لنفوسیت و مونوسیت ، بدون دانه هستند.
منشا لنفوسیت ، یاخته بنیادی لنفوئیدی است اما منشا مونوسیت ، یاخته میلوئیدی است.
نوتروفیل ، ائوزینوفیل ، بازوفیل ، مونوسیت ، گلبول قرمز و گرده ، منشا میلوئیدی دارند.
مونوسیت و گویچه قرمز منشا میلوئیدی دارد.
مونوسیت ، نوتروفیل ، ائوزینوفیل و بازوفیل ، هسته غیر کروی دارند.
از تولد به بعد گلبول قرمز فقط در مغز قرمز استخوان ساخته می شود. مغز قرمز درون حفرات بافت اسفنجی استخوان قرار دارد.
پپسینوژن (پروتئاز غیرفعال ترشحی) در یاخته اصلی ساخته می شود. پروتئازهای غیرفعال در پانکراس هم ساخته می شوند.
یاخته های هسته دار انسان در صورت آلوده شدن به ویروس اینترفرون نوع یک (پروتئین ضد ویروس) میسازند.
در گلبول قرمز بالغ هموگلوبین (دارای چهار زنجیره) ساخته نمی شود.
درون یاخته های هسته دار انسان ، کلسترول ، فسفولیپید ، کربوهیدرات و پروتئین ساخته می شود.
در بازوفیل هموگلوبین ساخته نمیشود.