تنوع گوارش در جانداران

❌کل این گفتار جز حذفیات کنکور سراسری است❌

🔶برخی از جانداران، مواد مغذی را از سطح یاخته یا بدن و به طور مستقیم از محیط، دریافت می کنند. این محیط، آب دریا، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است. کرم کدو که فاقد دهان و دستگاه گوارش است، مواد مغذی را از سطح بدن جذب می کند.کرم پهن کدو: فاقد دهان و دستگاه گوارش و دارای بدنی قطعه قطعه با قطری متفاوت.

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰واکوئول گوارشی:پارامسی از آغازیان است و با حرکت مژک ها غذا را از محیط به حفره دهانی منتقل می کند. در انتهای حفره، کیسه ای غشایی به نام واکوئول غذایی تشکیل می شود. واکوئول غذایی درون سیتوپالسم حرکت می کند.(مسیر حلقوی) کافنده تن(لیزوزوم)، به واکوئول می پیوندد و آنزیم های خود را به درون آن آزاد می کند. در نتیجه، واکوئول گوارشی تشکیل می شود. مواد گوارش یافته، از این واکوئول خارج می شوند و مواد گوارش نیافته در آن باقی می مانند. به این واکوئول، واکوئول دفعی می گویند. محتویات این واکوئول از راه منفذ دفعییاخته خارج می شود.پارامسی: آغازی تک سلولی مژکدار آب شیرین.

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰حفره ی گوارشی: گوارش در جانوری مانند هیدر در کیسه ای به نام حفرهی گوارشی انجام می شود. این حفره فقط یک سوراخ برای ورود و خروج مواد دارد. گردش مواد نیز درون همین کیسه و انشعابات آن انجام می شود. یاخته هایی در این حفره، آنزیم هایی ترشح می کنند که فرایند گوارش به صورت برون یاخته ای را آغاز می کنند. یاخته های این حفره،ذره های غذایی را با درون بری دریافت می کنند. سپس فرایند گوارش به صورت درون یاخته ای در حفره گوارشی ادامه می یابد. در برخی کرم های پهن، نظیر پلاناریا، روش مشابهی در تغذیه مشاهده می شود

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

لوله ی گوارش: این لوله در اثر تشکیل مخرج، شکل می گیرد و امکان جریان یک طرفهی غذا را فراهم می کند. در ادامه، نمونه هایی از لوله گوارش در جانوران را بررسی می کنیم.

🔰ملخ:حشره ای گیاهخوار است و با استفاده از آرواره ها، مواد غذایی را خرد و به دهان منتقل می کند. غذای خرد شده از طریق مری به چینه دان وارد می شود. چینه دان بخش حجیم انتهای مری است که در آن غذا ذخیره و نرم می شود. سپس غذا به بخش کوچکی به نام پیش معده وارد می شود. دیوارهی پیش معده دندانه هایی دارد که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک می کنند. معده و کیسه های معده، آنزیم هایی ترشح می کنند که به پیش معده وارد می شوند. جذب، در معده صورت می گیرد. مواد گوارش نیافته پس از عبور از روده، به راست روده وارد و سپس از مخرج دفع می شوند

🔰پرندگان: جانوران دیگری مانند پرندگان دانه خوار نیز چینه دان دارند. بخشی عقبی معده در این پرندگان ساختاری ماهیچهای است و سنگدان نامیده می شود. سنگریزه هایی که پرنده میبلعد، فرایند آسیاب کردن غذا را تسهیل می کنند

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰پستانداران نشخوار کننده: پستانداران نشخوار کننده، نظیر گاو و گوسفند، معده ی چهار قسمتی دارند. در این جانوران، معده، شامل کیسه بزرگی به نام سیرابی ، بخشی به نام نگاری ، یک اتاقک لایه لایه به نام هزارلا و معدهی واقعی یا شیردان است.این جانوران به سرعت غذا می خورند تا در فرصت مناسب یا مکانی امن، غذا را با نشخوارکردن به دهان برگردانند و بجوند. ابتدا  غذای نیمه جویده بلعیده و وارد سیرابی می شود و در آنجا به کمک میکروب ها تا حدی گوارش می یابد.

🔶در نشخوار کنندگان، وجود میکروب ها برای گوارش سلولز ضروری است. سلولز مقدار زیادی انرژی دارد ولی اغلب جانوران فاقد توانایی تولید آنزیم لازم برای گوارش آن هستند.توده های غذا سپس به نگاری وارد و به دهان بر می گردند. در این زمان غذا به طور کامل، جویده و دوباره به سیرابی وارد می شود، بیشتر حالت مایع پیدا می کند و به نگاری جریان می یابد. مواد از آنجا به هزارلا رفته، تا حدودی آبگیری و سرانجام به شیردان وارد می شوند. در این محل آنزیم های گوارشی وارد عمل می شوند و گوارش ادامه پیدا می کند.

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

نکات کنکوری📝

🔰تنوع گوارش در جانداران

📌درانتهای حفره دهانی (نههه حفره گوارشی) ، واکوئول غذایی تشکیل میشود. 

📌محتویات واکوئول دفعی به محیط پیرامونی وارد میشود نه خود واکوئول.

📌 واکوئول دفعی در گوارش غذا نقش ندارد.

📌طبق شکل کتاب این عبارت صحیح نیست.

📌طبق شکل کتاب درسی واکوئول غذایی مجاور حفره دهانی تشکیل میشود اما واکوئول دفعی دور از حفره دهانی محتویات خود را به بیرون میریزد.

📌اندامک لیزوزوم به واکوئول غذایی می پیوندد و آنزیمهای گوارشی (عمل اختصاصی – فعالیت هیدرولیزی) خود را به درون واکوئول غذایی ریخته و سپس محتویات واکوئول هضم میشود.

📌تذکر : واکوئول توانایی ساختن آنزیم گوارشی ندارد. پروتئین های واکوئول (مانند آنزیمها و …) توسط ریبوزوم ساخته می شوند.

📌واکوئول انقباضی در پارامسی با مصرف ATP آب اضافی را به بیرون پیکر جاندار میریزد تا فشار اسمزی حفظ شود.

📌نکته : اگر واکوئول انقباضی به هر دلیلی فعالیت نکند آب در پیکر پارامسی انباشته شده و در نهایت می ترکد.

📌 گروهی از زوائد (مژک ها) موجود در حفره دهانی نسبت به سطح بدن کوتاه تر هستند. این مژک ها ذرات غذایی را در طول حفره دهانی حرکت میدهند.

📌 آنزیم های گوارشی اندامک لیزوزوم درون واکوئول گوارشی فعالیت می کند. ماده ژنتیک اصلی (DN خطی) درون هسته قرار دارد. درون هسته لیزوزوم و واکوئل گوارشی وجود ندارد.

📌 چندین اندامک لیزوزوم (محتوای آنزیم های گوارشی) به واکوئول غذایی متصل شده و سپس واکوئول گوارشی (ریزکیسه بزرگتر) ایجاد میشود.

🔰حفره ی گوارشی

📌هیدر حفره گوارشی دارد. در این جانور گوارش ابتدا برون سلولی (هیدولیز ناقص = عدم تشکیل مونومر) است و سپس گوارش درون سلولی (هیدرولیز کامل = تشکیل مونومر) به کمک اندامک لیزوزوم دارد.

📌در هیدر پس از ورود غذا به حفره گوارشی ، گروهی از سلول های پوشاننده حفره گوارشی (تقریبا استوانه ای شکل) طی اگزوسیتوز آنزیمهای هیدرولیز کننده (گوارشی) ترشح میکنند. این آنزیمها درون حفره گوارشی بر مواد غذایی اثر کرده و ذرات کوچکتر ایجاد می کنند.

📌نکته : درون حفره گوارشی هیدر مونومر ایجاد نمی شود.

📌هیدر خون ندارد. پس از وقوع گوارش برون سلولی ذرات غذایی (نهههه مونومر) وارد یاخته های پوشاننده حفره گوارشی شده (طی آندوسیتوز) و تشکیل واکوئول غذایی میدهند. در مرحله بعد چندین اندامک لیزوزوم به واکوئول غذایی متصل شده و واکوئول گوارشی ایجاد میشود. در واکوئول گوارشی ذرات غذایی به مونومر تبدیل شده و مونومر از واکوئول گوارشی خارج شده و وارد سیتوپلاسم می شود. در ادامه واکوئول دفعی ایجاد شده به غشای پلاسمایی اتصال یافته و محتویات دفعی آن وارد حفره گوارشی می گردد. در نهایت مواد دفعی از طریق دهان از جانور خارج میشود.

📌نکته : ذرات غذایی طی آندوسیتوز وارد بیشتر (نهه همه)یاخته های پوشاننده حفره گوارشی میشوند. یاخته هایی که ذرات غذایی را دریافت میکنند دارای زوائدی (دو تاژکی) هستند (طبق شکل کتاب درسی)

📌 محل تولید مونومر در هیدر ، واکوئول گوارشی است. اما محل رونویسی و همانندسازی DNA درون هسته و میتوکندری اسست.

📌ترشح آنزیم (اگزوسیتوز) نیازمند ATP است. ATP توسط میتوکندری ساخته می شود. بنابراین در این یاختهها میتوکندری فراوانی وجود دارد.

📌 هیدر حفره گوارشی دارد نه لوله گوارش. در هیدر یک منفذ (دهان) وجود دارد. از این منفذ مواد غذایی وارد و مواد دفعی خارج میشود.

📌 یاخته های تشکیل دهنده پیکر هیدر از نظر ظاهر متنوع و متفاوت هستند. یاخته های پوشاننده حفره گوارشی تقریبا ظاهری استوانه ای شکل داشته و

📌اغلب تاژک دار هستند. یاخته های پوشاننده بخش خارجی پیکر هیدر تقریبا ظاهری مکعبی شکل دارند و با محیط بیرون مستقیما در تماس هستند.

📌ترکیب : هیدر مغز ، نخاع ، طناب عصبی ، سر و دم ، دستگاه عصبی محیطی و مرکزی ندارد. هیدر شبکه عصبی دارد.

📌در هیدر بازوها در یک سمت پیکر جانور بوده و در نزدیکی محل دهان به تنه جانور اتصال یافته اند.

📌نکته : طبق شکل کتاب درسی در هیدر 6 عدد بازو وجود دارد.

📌تنها گروهی از یاخته های پیکر هیدر توانایی دریافت ذرات غذایی (طی آندوسیتوز) دارند. سایر یاخته ها از یاخته های مجاور خود مونومر دریافت میکنند.

🔰لوله ی گوارش

📌ملخ حشره ای گیاه خوار است و با استفاده از آرواره ها ، مواد غذایی را خرد (گوارش مکانیکی) و به دهان منتقل میکند. غذای خرد شده از طریق مری به چینه دان (بخش حجیم انتهایی مری) وارد میشود.

📌نکته : محل آغاز گوارش مکانیکی در ملخ : آرواره ها – محل ادغام شدن بزاق با مواد غذایی در ملخ : دهان ( آغاز گوارش شیمیایی توسط آمیلاز بزاق)

📌نکته : در ملخ ، چینه دان غذای تا حدودی گوارش یافته را دریافت می کند. – در معده انسان جذب اندک است. روده باریک در انسان محل اصلی جذب است. در ملخ ، معده محل اصلی جذب است.

📌در ملخ مواد غذایی پس از اینکه توسط آرواره ها دچار گوارش مکانیکی شدند وارد دهان شده و سپس تحت تاثیر ترشحات غدد برون ریز بزاقی قرار گرفته و گوارش شیمیایی در دهان آغاز میشود.

📌طبق شکل کتاب درسی پیش معده (دارای دیواره دندانه دار) بالای غده های بزاقی نیست.

📌غذا پس از خروج از چینه دان وارد پیش معده (دارای دیواره دندانه دار) می شود. پیش معده توانایی ترشح آنزیم گوارشی ندارد.

📌آنزیم های درون پیش معده- معده و کیسه های معده ، آنزیمهایی ترشح میکنند که به پیش معده وارد می شوند.

📌نکته : منشا همه آنزیم های موجود در پیش معده ملخ : غدد بزاقی (آمیلاز) + معده + پیش معده – پیش معده توانایی ترشح آنزیم گوارشی ندارد.

📌 دندانه ها مربوط به پیش معده است نه آرواره ها.

📌در ملخ محل جذب مونومرها معده است. مونومرها در معده مستقیما وارد همولنف می شود.

📌نکته : مسیر عبور محتویات لوله گوارش در ملخ : خرد شدن غذا توسط آرواره ها – دهان – مری – چینه دان – پیش معده و معده -روده – راست روده

📌همه یاخته های زنده ملخ مواد دفعی تولید کرده و سپس بخشی از آن را به همولنف میریزند.

📌توجه : در همه جانداران یاخته های زنده موادی را تولید می کنند و به خارج از خود می ریزند.

📌ملخ سامانه گردشی باز دارد. ملخ مویرگ ندارد.

📌آرواره های ملخ در نگه داشتن غذا ، خرد کردن آن و انتقال آن به دهان نقش دارند.

📌محتویات لوله مالپیگی (مانند اوریک اسید) با روده و راست روده در تماس است نه با معده.

📌در چینه دان به دلیل وجود آنزیم های بزاقی ، بخشی از هضم مواد غذایی ممکن می شود.

📌 پیش معده برای انجام گوارش شیمیایی به آنزیم (مولکول هایی با عمل اختصاصی) نیاز دارد. آنزیم های گوارشی مورد نیاز پیش معده از معده و کیسه های معده تامین میشود.

📌 غدد بزاقی پایین تر از چینهدان جانور قرار گرفته است.- غدد بزاقی در نزدیکی طناب عصبی شکمی جانور قرار دارد.

📌گروهی از آنزیمهای تولید شده در معده و کیسه های معده ، وارد پیش معده شده و سبب هضم مواد  غذایی می شوند. (اندام تولید کننده آنزیم و محل اثر آنزیم متفاوت است) آنزیم های ترشح شده از غدد بزاقی وارد دهان و چینهدان شده و در آنجا سبب هضم گروهی از کربوهیدرات غذای جانور می شوند

📌چینهدان و سنگدان پرنده دانه خوار ذخیره موقتی غذا هستند.

📌نکته : چینهدان و سنگدان محل اصلی جذب نیستند.

📌محتویات سنگدان از معده تامین می شود نه چینه دان.

📌نکته : مسیر عبور محتویات لوله گوارش در پرنده دانه خوار : دهان – مری – چینهدان – معده – سنگدان – روده باریک – روده بزرگ – مخرج

📌ترشحات برون ریزی کبدی به بخش ابتدایی روده باریک ریخته میشود. (طبق شکل کتاب درسی)

📌کبد نسبت به بخش اعظم روده باریک بالاتر و نسبت به سنگدان و معده پایینتر قرار گرفته است.

📌در ابتدای مری برآمدگی وجود دارد. حین ورود غذا به مری این برآمدگی تغییر وضعیت میدهد.

📌سنگریزه هایی که پرنده میبلعد ، فرایند آسیاب کردن غذا را تسهیل میکنند.

📌طبق شکل کتاب درسی چینهدان و سنگدان ، مواد غذایی را از بخش جلویی خود دریافت کرده و از بخش عقبی خود خارج میکنند.

📌چینه دان غذای گوارش نیافته را دریافت میکند.

📌غذا در معده گوارش مکانیکی و شیمیایی یافته و سپس وارد سنگدان می شود.

📌سنگدان بعد از معده قرار دارد نه حدفاصل چینهدان و معده.

📌طول روده باریک بیشتر از روده بزرگ است. قطر روده باریک کمتر از روده بزرگ است.

📌معده از چینهدان و سنگدان کوچکتر بوده و حجم غذایی کمتری در خود نگه می دارد.

📌دیواره سنگدان و چینهدان توانایی ترشح آنزیم گوارشی ندارد.

🔰پستانداران نشخوار کننده

📌در سیرابی سلولز (نوعی ماده آلی) توسط سلولاز باکتری ها گوارش شیمیایی مییابد.

📌هزارلا محل اصلی جذب آب است.

📌شیردان (معده اصلی جانور)  ابتدا در جهت جاذبه و سپس در خلاف جاذبه است.

📌شیردان معده اصلی جانور بوده و غدد دیواره آن انواعی از آنزیمهای گوارشی (پروتئاز ، لیپاز ، کربوهیدراز و …) ترشح کرده و  سبب گوارش آنزیمی مواد غذایی میشود. در شیردان از هیدرولیز پروتئینها ، آمینواسید – از هیدرولیز چربی ها ، اسید چرب و … ایجاد می شود.

📌تذکر : هیچ کدام از یاخته های دیواره لوله گوارش نشخوارکنندگان ، انسان ، گنجشک و اغلب جانوران توانایی ساختن سلولاز (آنزیم هضم کننده سلولز) ندارند.

📌هزارلا بخشی از شیردان نیست. هزارلا بخشی از معده است و لایه لایه است و محل اصلی جذب آب (نوعی ماده معدنی) است.

📌سیرابی و نگاری بخشی از معده جانور هستند نه بخشی از شیردان (معده واقعی) جانور.

📌 روده محل جذب مونومرهای غذایی است.

📌سیرابی محتویات خود را ابتدا به نگاری میریزد.

📌در هزارلا (قبل از شیردان) جذب آب صورت می گیرد.

📌نکته : هزارلا بخشی از معده گاو بوده که محل جذب آب است. پس در معده گاو جذب رخ می دهد.

📌سلول های گاو توانایی ساختن و ترشح سلولاز (آنزیم هضم کننده سلولز) ندارند. این آنزیم توسط باکتری های همزیست با جانور ترشح میشود ، و شرایطی فراهم میکند که جانور در آینده بتواند از انرژی زیاد نهفته در سلولز استفاده کند.

📌سیرابی و نگاری هم غذای نیمه جویده و هم غذای کامل جویده دریافت می کنند.

📌نکته : سیرابی بیشترین بخش معده را به خود اختصاص داده است.

📌هزارلا مواد غذایی را از بخش جلویی دریافت کرده و از بخش پایینی (نههه عقبی) خود به شیردان میدهد.

📌شیردان به دم جانور نزدیکتر است.

📌 سیرابی غذای نیمه جویده شده و کامل جویده شده دریافت می کند.

📌همچین چیزی وجود ندارد.- هزارلا ، اتاقک لایه لایه بوده که در آن غذا تا حدودی آبگیری می شود.

📌غذای کامل جویده از سیرابی وارد نگاری می شود.

📌نکته : غذای نیمه جویده پس از ورود به سیرابی ابتدا به سمت بخش جلویی سیرابی رفته و سپس از بخش جلویی سیرابی به سمت بخش عقبی حرکت می کند و در نهایت وارد بخش پایینی نگاری میشود. در نگاری غذا به سمت بالا حرکت کرده و در نهایت از طریق مری به دهان ارسال می گردد. (طبق شکل کتاب)

📌توجه : شکل کتاب درسی با دقت بررسی شود به جهت فلش ها ، شکل اندازه و ظاهر بخش های معده گاو توجه گردد.

📌 طبق شکل کتاب سیرابی گاو برآمدگی هایی دارد.

📌منفذ ورودی هزارلا کوچکتر است اما منفذ خروجی آن بزرگتر است. (طبق شکل کتاب درسی)

📌سلول های پیکری گاو سلولاز نمیسازند. در سلول های گاو (و اغلب جانوران) ژن سازنده سلولاز وجود ندارد.

📌در نشخوارکنندگان ابتدا گوارش میکروبی (سلولاز) و سپس گوارش آنزیمی (توسط شیردان) انجام می شود. یعنی اول سلولز هضم میشود و بعد سایر مواد آلی غذایی.

📌 حرکت مواد غذایی در سیرابی چرخشی است. این حرکت سبب ادغام شدن غذا با باکتری ها و سلولاز ترشح شده از آنها می شود.

📌شیردان محل اصلی جذب مونومر نیست. محل اصلی جذب مونومر روده کوچک جانور است.

🔰چندتا مفهوم

📌برخی جانداران ، مواد مغذی را از سطح یاخته یا بدن و به طور مستقیم از محیط ، دریافت میکنند. این محیط ، آب دریا ، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است. کرم کدو که فاقد دهان و دستگاه گوارش است ، مواد غذایی را از سطح بدن جذب میکند. کرم کدو لوله گوار ش یا کیسه گوارش (حفره گوارشی) ندارد.

📌کرم کدو مواد مغذی را از سطح بدن خود جذب میکند. این جان ور نوعی انگل داخلی بوده و توانایی ترشح آنزیم گوارشی ندارد.

📌کرم کدو فاقد دهان است اما آزادزی (غیرانگل) نیست.

📌مهره داران ، ملخ ، کرم خاکی و …- در پرنده دانهخوار محتویات چینهدان ، مستقیما به معده وارد می شود نه سنگدان – در انسان لوله گوارش وجود دارد اما چینه دان و سنگدان وجود ندارد.

📌پارامسی تک سلولی است و ارتباط سیتوپلاسمی ندارد. هیدر پرسلولی است و ارتباط سیتوپلاسمی دارد.

📌در ملخ جفت پاهای عقبی نسبت به بقیه پاها بلندتر است