فرایند تشکیل ادرار

فرایند تشکیل ادرار، شامل سه مرحله تراوش، باز جذب وترشح است.

🔰تراوش
🔶تراوش، نخستین مرحله تشکیل ادرار است. در این مرحله بخشی از خوناب در نتیجه فشار خون از کلافک خارج شده به کپسول بومن وارد می شوند. این فرایند را تراوش می نامند. هم ساختار کلافک و هم ساختار کپسول بومن برای تراوش متناسب شده است.

🔶مویرگ های کلافک از نوع منفذدارهستند و بنابراین امکان خروج مواد از آنها به خوبی فراهم است. مولکول های بزرگ نمی توانند وارد کپسول بومن شوند. برای اینکه فشارِ تراوشی به حد کافی زیاد باشد ساز و کار ویژهای در نظر گرفته شده است. قطر سرخرگ آوران بیشتر از قطر سرخرگ وابران است و این، فشار تراوشی را در مویرگ های کلافک افزایش می دهد.

🔶اطراف کلافک را کپسول بومن احاطه کرده است. کپسول بومن شامل دو دیواره است؛ یکی بیرونی و دیگری درونی. دیواره بیرونی از یاخته های پوششی سنگفرشی ساده و دیواره درونی که با کلافک در تماس است، از یاخته هایی به نام پودوسیت تشکیل شده است.

🔶هر یک از پودوسیت ها رشته های کوتاه و پا مانند فراوانی دارد. پودوسیت ها با پاهای خود اطراف مویرگ های کلافک را احاطه کرده اند. شکاف های باریک متعددی که در فواصل بین پاها وجود دارد به خوبی امکان نفوذ مواد را به دیواره درونی فراهم می کند.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰باز جذب
🔶در تراوش مواد بر اساس اندازه وارد گُردیزه می شوند و هیچ انتخاب دیگری صورت نمی گیرد. بنابراین، هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینواسیدها به گُردیزه وارد می شوند. مواد مفید دوباره باید به خون بازگردند. این مواد از طریق مویرگ های دورِ لوله ای، دوباره جذب و به این ترتیب به خون وارد می شوند. این فرآیند را بازجذب می نامند.

🔶به محض ورود مواد تراوش شده به لوله پیچ خوردهی نزدیک، بازجذب آغازمی شود. دیواره لوله پیچ خوردهی نزدیک از یک لایه بافت پوششی مکعبی تشکیل شده است که ریزپرز دارد. ریزپرزها سطح باز جذب را افزایش می دهند. به علّت وجود ریزپرزهای فراوان در لوله پیچ خورده نزدیک، مقدار مواد باز جذب شده در این قسمت از گُردیزه، بیش از سایر قسمت هاست.در بیشتر موارد، باز جذب فعال است و با صرف انرژی انجام می گیرد؛ گرچه باز جذب ممکن است غیرفعال باشد مثل بازجذب آب که با اسمز انجام می شود.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰ترشح
🔶ترشح در جهت مخالف باز جذب رخ می دهد و در آن موادی که لازم است دفع شوند از مویرگ های دور لوله ای یا خودِ یاخته های گُردیزه به درون گُردیزه ترشح می شوند. این فرایند را ترشح می نامند. ترشح در بیشتر موارد به روش فعال و با صرف انرژی زیستی انجام می گیرد.

🔶ترشح در تنظیم میزان pH خون، نقش مهّمی دارد. اگر pH خون کاهش یابد، کلیه ها یون هیدروژن را ترشح می کنند. اگر pH خون افزایش یابد، کلیه بیکربنات بیشتری دفع می کند و به این ترتیب pH خون را در محدوده ثابتی نگه می دارد. بعضی سموم و داروها به وسیله ترشح دفع می شوند.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰ترکیب شیمیایی ادرار
🔶دو فرایند باز جذب و ترشح، ترکیب مایع تراوش شده را هنگام عبور از گردیزه و مجرای جمع کننده، تغییر می دهند و آنچه به لگنچه میریزد، ادرار است.در حدود 95 درصد ادرار را آب تشکیل می دهد. دفع آب از طریق ادرار، راهی است برای تنظیم مقدار آب بدن. یون ها نیز بخش مهّمی از ادرار را تشکیل می دهند که دفع آنها برای حفظ تعادل یون ها صورت می گیرد.

🔶فراوان ترین ماده دفعی آلی در ادرار، اوره است. در نتیجه تجزیه موادی مانند آمینواسیدها، آمونیاک تولید می شود که بسیار سمّی است. تجمع آمونیاک در خون به سرعت به مرگ می انجامد. کبد، آمونیاک را از طریق ترکیب آن با کربن دی اکسید به اوره تبدیل می کند. ویژگی سمّی بودن اوره از آمونیاک بسیار کمتر است و بنابراین، امکان انباشته شدن آن و دفع با فواصل زمانی امکان پذیر است. کلیه ها اوره را از خون می گیرند و همراه با ادرار از بدن دفع می کنند.

🔶دیگر ماده دفعی نیتروژن دار در ادرار اوریک اسید است. اوریک اسید انحلال پذیری زیادی در آب ندارد، بنابراین تمایل آن به رسوب کردن و تشکیل بلور زیاد است. رسوب بلورهای اوریک اسید در کلیه ها باعث ایجاد سنگ کلیه و در مفاصل باعث بیماری نقرس می شود. نقرس یکی از بیماری های مفصلی است که با دردناک شدن مفاصل و التهاب آنها همراه است.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰تنظیم آب
🔶تنظیم آب تحت تنظیم عوامل مختلفی مثل هورمون ها قرار دارد. یکی از ساز و کارها به غلظت مواد حل شده در خوناب ارتباط دارد. اگر غلظت این مواد از یک حدِّ مشخص فراتر رود، مرکز تشنگی در هیپوتالاموس تحریک می شود که نتیجه آن فعال شدن مرکز تشنگی و تمایل به نوشیدن آب و از طرف دیگر ترشح هورمون ضد ادراری است.

🔶این هورمون با اثر بر کلیه ها، بازجذب آب را افزایش می دهد و به این ترتیب دفع آب از راه ادرار کاهش پیدا می کند.اگر بنا به عللی هورمون ضد ادراری ترشح نشود، مقدارِ زیادی ادرارِ رقیق از بدن دفع می شود. چنین حالتی به دیابت بی مزه معروف است. مبتلایان به این بیماری احساس تشنگی می کنند و مایعات زیادی می نوشند. این بیماری به علّت برهم زدن توازن آب و یون ها در بدن، نیازمند توجه جدّی است.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

🔰تخلیه ادرار
🔶ادرار پس از ساخته شدن در کلیه، از طریق میزنای به مثانه وارد می شود. حرکت کرمی دیواره میزنای، که نتیجه انقباضات ماهیچه صاف دیواره آن است، ادرار را به پیش میراند. پس از ورود به مثانه، دریچه ای که حاصل چین خوردگی مخاط مثانه روی دهانه میزنای است، مانع بازگشت ادرار به میزنای می شود.مثانه، کیسه ای است ماهیچه ای که ادرار را موقتاً ذخیره می کند. چنانچه حجم ادرار جمع شده در آن از حدّ مشخصی فراتر رود، کشیدگی دیواره مثانه باعث فعال شدن ساز و کار تخلیه ادرار می شود.

🔶در محلِ اتصال مثانه به میزراه، بنداره ای قرار دارد که به هنگام ورود ادرار باز می شود. این بنداره، که بنداره داخلی میزراه نام دارد، از نوع ماهیچه صاف و غیرارادی است. بعد از این بنداره، بنداره دیگری به نام بنداره خارجی میزراه وجود دارد که از نوع ماهیچه مخطط و ارادی است. در نوزادان و کودکانی که هنوز ارتباط مغز و نخاعِ آنان به طور کامل شکل نگرفته است، تخلیه مثانه به صورت غیرارادی صورت می گیرد.

🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷

نکات کنکوری

تراوش

📌اطراف کلافک را کپسول بومن احاطه کرده است. کپسول بومن شامل دو دیواره است ؛ یکی بیرونی و دیگری درونی. دیوارۀ بیرونی از یاخته ها ی پوشش ی سنگ فرشی ساده و دیوارۀ درونی که با کلافک در تماس است، از یاخته هایی به نام پودوسیت تشکیل شده است.

📌طبق شکل کتاب درسی بخش هایی از دیواره خارجی کپسول بومن به دیواره داخلی آن اتصال یافته است. برای مثال : در محل ورود سرخرگ آوران به کپسول بومن (یا محل خروج وابران از آن) ، لایه خارجی کپسول بومن به لایه داخلی اتصال یافته و یاخته پودوسیتی به یاخته سنگفرشی تک لایه اتصال دارد.

📌غشای پایه مویرگ منفذدار در گلومرول ، ضخیم است.

📌مویرگ کلافک ، از نوع منفذدار با غشای پایه ضخیم (اما پیوسته و یکپارچه) است. یاخته های کلافک توسط غشای پایه ضخیم به دیواره داخلی کپسول بومن متصل است. (نه دیواره های آن)

📌هر یک از پودوسیتها (نههه سنگفرشی تک لایه) رشتههای کوتاه و پا مانند فراوانی دارند. پودوسیتها با پاهای خود اطراف مویرگ های کلافک را احاطه کرده اند.

📌 هر یک از پودوسیتها رشته های کوتاه و پا مانند فراوانی دارند. پودوسیتها با پاهای خود اطراف مویرگ های کالفک را احاطه کرده اند. بین پودوسیت ها و دیواره کالفک ، غشای پایه ضخیم یکپارچه وجود دارد.

📌حدفاصل رشته های پا مانند متوالی در پودوسیت ، شکاف تراوشی وجود دارد. بخش عمده ای از مواد درون پلاسما از منافذ دیواره کلافک ، غشای پایه مشترک و شکاف ترواشی عبور کرده و وارد نفرون میشود.

📌 در یک یاخته پودوسیت یک هسته وجود دارد. با توجه به شکل کتاب درسی هسته در زوائد سیتوپلاسمی (رشته های پا مانند) حضور ندارد.

📌 طبق شکل کتاب درسی بین دیواره داخلی و خارجی کپسول بومن ، فضایی وجود دارد.

📌در هر یاخته پود وسیت ، فقط یک هسته وجود دارد.

📌 پودوسیت ها توسط غشای پایه مشترک ضخیم به سطح خارجی کلافک متصل هستند.

📌طبق شکل کتاب درسی غشای پایه دیواره خارجی (سنگفرشی تک لایه)در سطح بیرونی کپسول بومن قرار گرفته است.

📌فضای بین دیواره های کپسول بومن پُر نشده است.

📌 فقط لایه داخلی کپسول بومن (یاخته های پودوسیتی) به کلافک (بافت سنگفرشی منفذدار) اتصال یافته است.

📌لایه خارجی کپسول بومن ، سنگفرشی تک لایه بوده و فاقد ریزپرز و چین خوردگی است.

📌 طبق شکل کتاب درسی هسته یاخته پودوسیت ، تقریبا دور از غشای پایه جای گرفته است.

📌کلافک (گلومرول) درون کپسول بومن قرار دارد. کلافک وارد پیچخورده نزدیک نمی شود.

📌طبق شکل کتاب درسی در مرز بین کپسول بومن و پیچ خورده نزدیک ، یاخته های سنگفرشی (دیواره خارجی کپسول بومن) به یاخته های مکعبی ریزپرزدار (پیچ خورده نزدیک) اتصال یافته اند.

📌دیواره خارجی کپسول بومن ، سنگفرشی تک لایه است. طبق شکل کتاب درسی هسته در وسط یاخته های آن قرار گرفته است. یاخته های دیواره پیچ خورده نزدیک ، مکعبی ریزپرزدار است.

📌 طبق شکل کتاب درسی ، شکاف تراوشی بین رشته های پامانند در یک پودوسیت هم وجود دارد.

📌یاخته های سنگفرشی دیواره خارجی کپسول بومن بسیار نزدیک به یکدیگر بوده و به هم چسبیدهاند.

📌شکاف های باریک متعدد ی که در فواصل بین پاهای پودوسیت ها وجود دارن د به خوبی امکان نفوذ مواد را به دیوارة درونی فراهم میکنند.

📌هم ساختار کلافک و هم ساختار کپسول بومن برا ی تراوش متناسب شده است. کلافک جزء نفرون و کپسول بومن نیست.

📌 مویرگ های کلافک از نوع منفذدار هستند و بنابراین امکان خروج مواد از آنها به خوبی فراهم است. مولکول های بزرگ نمی توانند وارد کپسول بومن شوند.

📌برای اینکه فشار تراوشی به حدکافی زیاد باشد سازوکار ویژهای در نظر گرفته شده است. قطر سرخرگ آوران بیشتر از قطر سرخرگ وابران است و این ، فشار تراوشی را در مویرگ های کلافک افزایش می دهد.

📌علت خروج مواد از کلافک و ورود به کپسول بومن باقی مانده فشار خون سرخرگی (منشا نیروی انقباضی بطن چپ می باشد) است.

📌تذکر : مرحله اول فرایند تشکیل ادرار (تراوش) بدون نیاز به مصرف ATP توسط کلافک و کپسول بومنِ نفرون انجام می شود. (منشا فشار تراوشی کالفک ، انقباض بطن چپ است. در یاخته های ماهیچه ای قلب برای ایجاد فشار خون، ATP مصرف می شود. )

📌منشا فشار تراوشی در نفرون ، نیروی انقباضی بطن چپ است. برای انقباض بطنی به شبکه هادی ، یون کلسیم ، مصرف ATP و پروتئین های انقباضی نیاز است.

📌 برای انجام مرحله اول در تشکیل ادرار (تراوش) توسط کلیه ATP مصرف نمیشود.

📌در بیماری کلیوی ، ممکن است در کلافک و کپسول بومن اختالل رخ دهد ، در این حالت یاخته های خونی و پروتئینها ممکن است وارد ادرار شوند.

📌 در صورتی که در حین تراوش پروتئین وارد ادرار شود ، میزان پروتئین خوناب و فشار اسمزی خون کاهش می یابد. در این حالت احتمال انباشت مایع بین سلولی در فرد افزایش یافته و در فرد خیز یا اِدم رخ میدهد.

📌غشای پایه در مویرگ های منفذدار ضخیم است و عبور مولکولهای درشت مثل پروتئین ها را محدود می کند.

📌شرایط افزایش حجم ادرار : افزایش قطر سرخرگ آوران + کاهش قطر سرخرگ وابران + افزایش فشار خون تراوشی و افزایش مواد تراوش شده + کاهش بازجذب آب از نفرون + غیاب هورمون ضد ادراری + غیاب هورمون آلدوسترون + افزاش ورود سدیم به ادرار + ورود گلوکز به ادرار

📌در فرایند تراوش ، مواد درشت از کلافک خارج نمیشوند. تنها مواد کوچک از خون جدا شده و وارد فضای بین دو دیواره کپسول بومن میشوند.

📌 بافت پوششی مویرگ کلافک از نوع منفذدار است نه حفره دار . سلول های دیواره کلافک به هم چسبیده اند.

📌در حین تراوش مواد مضر و مفید ، همگی وارد نفرون می شوند. – در تراوش ، مواد براساس اندازه وارد نفرون می شوند و هیچ انتخاب دیگری صورت نمیگیرد. بنابراین ، هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینواسیدها به گردیزه وارد میشوند.

📌به دنبال تنگ شدن سرخرگ آوران ، میزان ورود خون به گلومرول افت کرده و میزان تراوش کاهش یافته و حجم ادرار کم میشود. در این شرایط میزان وقوع انعکاس تخلیه مثانه کمتر می شود.

📌در صورت کاهش فشار خون کلیوی (کاهش فشار تراوشی) ، میزان تراوش افت می کند.

📌تنگ شدن سرخرگ آوران سبب (کاهش میزان تراوش + کاهش حجم ادرار) می شود.

📌اثر هورمون ضد ادراری سبب (کاهش حجم ادرار) می شود. – افزایش فشار تراوشی سبب (افزایش حجم ادرار) می شود.

بازجذب

📌در تراوش و ترشح ، جهت حرکت مواد از خون به نفرون است.  در بازجذب جهت حرکت مواد خروج از نفرون یا مجرای جمع کننده و ورود به مویرگ دورِلوله ای است.

📌 دیوارة لولۀ پیچ خوردة نزد یک از یک لایه بافت پوشش ی مکعبی تشکیل شده است که ریزپرز دارند. ریزپرزها (چین خوردگی غشای پلاسمایی) سطح بازجذب را افزایش می دهند. به علت وجود ریزپرزهای فراوان در لوله پیچ خورده نزدیک ، مقدار مواد بازجذب شده در این قسمت از گردیزه ، بیش از سایر قسمت هاست.

📌در بیشتر موارد، بازجذب فعال است و با صرف انرژ ی انجام می گیرد ؛ گرچه بازجذب ممکن است غیرفعال باشد مثل بازجذب آب که با اسمز انجام می شود.

📌طبق شکل کتاب درسی یکی از سطوح یاخته مکعبی (سطحی که در تماس با محتویات نفرون و دور از غشای پایه است) در پیچخورده نزدیک ریزپرزدار (چین خوردگی غشای پلاسمایی) است.

📌 سطحی از یاخته های مکعبی که ریزپرزدار (و دور از غشای پایه) است ، با محتویات درون نفرون در تماس است.

📌 تمام گلوکز و آمینواسیدها (نیتروژندار) از طریق مویرگ های دورلوله ای ، دوباره جذب و به این ترتیب به خون وارد میشوند.

📌نکته : گلوکز و امینواسید از طریق مجرای جمع کننده بازجذب نمی شود.

📌نکته : در لوله جمع کننده ، بازجذب آب صورت می گیرد.

📌یاخته های مکعبی نفرون که ریزپرزدار هستند ، تعداد فراوانی میتوکندری (اندامک دو غشایی + دنای حلقوی) در بخش وسیع یاخته ای خود دارند. درون میتوکندری مقدار فراوانی ATP تولید می شود.

📌 یاخته های نفرون مژک ندارند.

📌یاخته مکعبی نفرون + یاخته سنگفرشی شبکه مویرگی خونی دورلوله ای

درون نفرون آمونیاک وجود ندارد.

📌 ترکیبات نیتروژن دار درون نفرون : آمینواسید ، اوره ، اوریک اسید و … – طی فرایند بازجذب ، آمینواسید با صرف انرژی از نفرون به درون مویرگ دورلوله ای وارد میشود.

📌بازجذب در پیچ خوردهها ، هنله و مجرای جمع کننده ادرار رخ می دهد. پس بازجذب در بخش قشری و مرکزی )هرم های( کلیه ، همیشه در حال وقوع است.

📌فرایند بازجذب براساس نفوذپذیری انتخابی غشای یاخته های نفرون ، مجرای جمع کننده و شبکه مویرگی دورِلوله ای انجام میشود.

📌در تراوش مواد براساس اندازه وارد نفرون می شوند.

📌 اگر هورمون آلدوسترون بر کلیه اثر کُند ، میزان بازجذب سدیم افزایش می یابد. در این شرایط بر میزان سدیم خون شبکه دورلوله ای افزوده شده و از سدیم درون نفرون (و ادرار) کاسته میشود. در این شرایط مقدار زیادی آب از نفرون (طی اسمز) خارج شده و وارد شبکه مویرگی دورلوله ای میشود. (افزایش حجم پلاسما و افزایش فشار خون) – (ترکیبی با زیست یازدهم)

📌 اگر هورمون پاراتیروئیدی نباشد ، بازجذب یون کلسیم از ادرار متوقف شده و در نهایت کلسیم خون افت می کند. در این شرایط در روند تشکیل لخته و انعقاد خون (تولید ترومبین + تولید فیبرین) مشکل بروز می کند. (در این شرایط میزان کلسیم ادرار زیاد میشود.) (ترکیبی با زیست یازدهم)

📌در غیاب هورمون ضد ادراری ، آب زیادی به صورت ادرار دفع شده (افزایش حجم ادرار) و حجم خون کاهش مییابد. در این شرایط هیپوتالاموس (دارای مرکز احساس تشنگی) بیشتر تحریک میشود. – (ترکیبی با زیست یازدهم)

📌 در ادرار فرد سالم گلوکز وجود ندارد.

📌ترکیب : اگر هورمون انسولین نباشد ، گلوکز خون و مایع بین سلولی افزایش می یابد. در این شرایط گلوکز وارد ادرار می شود.

ترشح

📌ترشح در جهت مخالف بازجذب رخ میدهد و در آن مواد ی که لازم است دفع شوند از 1 -مویرگ های دورِلوله ای یا 2 -خود یاخته های گُردیزه به درون گردیزه ترشح می شوند.

📌ترشح در بیشتر موارد به روش فعال (حضور پمپ ؛ نوعی پروتئین سراسری) و با صرف انرژی زیستی (مانند ATP و …) انجام میشود.

📌ترشح در تنظیم میزان PH خون ، نقش مهمی دارد. اگر pH خون کاهش یابد ، کلیه ها یون هیدروژن را ترشح می کنند (افزایش یون هیدروژن در ادرار و افت بیشتر pH ادرار). اگر PH خون افزایش یابد ، کلیه بیکربنات بیشتری دفع می کند (افزایش بی کربنات ادرار) و به این ترتیب pH خون را در محدوده ثابتی نگه میدارد. بعضی سموم و داروها به وسیله ترشح دفع می شوند.

📌نکته : همه موادی که ترشح می شوند (بعضی از سموم ، بعضی از داروها ، یون پتاسیم و …) میزان آنها در ادرار بیشتر از مقدار تراوش شده است.

📌افزایش مصرف چربی = ورود مواد اسیدی به خون + تولید بیشتر CO2 = تولید بیشتر یون هیدروژن – در این شرایط کلیه مقدار بیشتری یون هیدروژن ترشح (دفع) کرده و مقدار ترشح بیکربنات را کاهش می دهد.

📌در بیشتر موارد ، بازجذب فعال است و با صرف انرژی انجام می گیرد.

📌ترشح نیز در بیشتر موارد به روش فعال و با صرف انرژی زیستی انجام میگیرد.

📌ترکیب : در انتقال فعال با فعالیت پمپ (پروتئین سراسری غشایی) طی مصرف انرژی زیستی ، جابهجایی ماده یا مواد در خالف شیب غلظت (از جای کم به جای زیاد) صورت می گیرد.

📌در تنفس بی هوازی ، ممکن است اسید لاکتیک تولید شود و سپس وارد خون گردد. در این حالت کلیه تلاش میکند ترشح یون هیدروژن را افزایش دهد و از ترشح بیکربنات بکاهد.

📌در مرحله تراوش (اولین مرحله از تشکیل ادرار) ، مواد بر اساس اندازه وارد نفرون میشوند.

📌 نیروی ترواشی حاصل انقباض ماهیچه بطن چپ است. در ماهیچه بطن چپ ATP در حضور یون کلسیم مصرف میشود و انقباض رخ میدهد.

📌 کپسول بومن محل وقوع تراوش (یکی از مراحل تشکیل ادرار) است. پیچ خورده نزدیک ، هنله و پیچخورده دور ، محل وقوع بازجذب و ترشح (دو مرحله از مراحل تشکیل ادرار) هستند.

📌در پیچخورده ها و هنله ، بازجذب و ترشح صورت میگیرد. اطراف آنها شبکه مویرگی وجود دارد.

📌پیچخورده ها + هنله ⇐ هر دو با شبکه مویرگی دورِلوله ای ارتباط تنگاتنگی دارند. شبکه مویرگی دورلوله ای حاصل از منشعب شدن سرخرگ وابران می باشد.

📌 در تراوش : از خون به نفرون 

📌در بازجذب : از نفرون و مجرای جمع کننده به خون

📌در ترشح : از خون و یاخته های دیواره نفرون به درون نفرون.

📌 شبکه دورِلوله ای در اطراف بخشی از نفرون قرار دارد (پیچ خورده نزدیک و …) که در ترشح مواد (مثلا ترشح یون هیدروژن) دارای فعالیت هستند.

مثال : هورمون آلدوسترون : افزایش بازجذب یون سدیم در کلیه + افزایش ترشح یون پتاسیم
مثال : هور مون غدد پاراتیروئیدی : افزایش بازجذب یون کلسیم
مثال : هورمون ضد ادراری : افزایش بازجذب آب طی اسمز

📌 قطر سرخرگ آوران از وابران بیشتر است. این خود یکی از دلایل ورود مواد به درون کپسول بومن و بهتر شدن فرایند تراوش است.

📌سرخرگ آوران و سرخرگ وابران دارای خون روشن هستند. سرخرگ وابران بین شبکه مویرگی گلومرول (با خون روشن) و شبکه مویرگی دورِلوله ای (خون روشن + خون تیره) قرار دارد.

📌سرخرگ ها در مقطع عرضی بیشتر به شکل گرد دیده می شوند.

📌 در لایه میانی سرخرگ های کوچک ماهیچه صاف زیاد و رشته های الاستیک کمتر وجود دارد.

📌ضخامت غشای پایه کلافک بیشتر از ضخامت غشای پایه دیواره خارجی کپسول بومن است.

📌میزان ریزپرز در پیچخورده نزدیک بیشتر از هنله است و بیشترین مقدار بازجذب در پیچخورده نزدیک صورت می گیرد.

📌در کپسول بومن فقط تراوش رخ می دهد.

📌طبق شکل کتاب درسی در محل ورود سرخرگ ها به کپسول بومن ، دیواره داخلی(پودوسیت) به دیواره خارجی (سنگ فرشی تک لایه) اتصال یافته است.

📌 در صورت افت پروتئین های خوناب ، فشار اسمزی کاهش یافته و مواد بیشتری در حین تراوش وارد کپسول بومن می شوند.

تنظیم آب

📌یکی از سازوکارها ی تنظیم آب بدن به غلظت مواد حل شده در خوناب ارتباط دارد. اگر غلظت این مواد از حد مشخصی فراتر رود، مرکز تشنگ ی در هیپوتالاموس تحریک میشود.

📌ترتیب مسیر روبرو را بدانید : 1 -بالاتر رفتن غلظت مواد حل شده در خوناب از حد مشخصی 2 -تحریک مرکز تشنگی در هیپوتالاموس (ایجاد پیام عصبی در آن) 3 -ایجاد تمایل به نوشیدن آب در فرد 4 -ترشح هورمون ضد ادراری (ADH ) 5-اثر ADH بر کلیه و افزایش بازجذب آب (کاهش حجم ادرار + کاهش انعکاس تخلیه مثانه + افزایش بازجذب آب به درون شبکه دورِلوله ای + افزایش حجم خون + رقیق شدن پلاسما)

📌 آسیب به هیپوتالاموس می تواند سبب یکی از اتفاقات زیر شود : تحریک شدن مرکز تشنگی و ایجاد تمایل به نوشیدن آب و ترشح هورمون ADH از هیپوفیزایجاد حس عدم تشنگی و ایجاد عدم تمایل در فرد به نوشیدن آب و ممانعت از ترشح ADH از هیپوفیزشاید مرکز تشنگی آسیب نبیند پس به طور طبیعی به کار خود ادامه می دهد.

📌اگر بنا به عللی هورمون ضد ادراری (ADH )ترشح نشود ، مقدار زیادی ادرارِ رقیق از بدن دفع میشود (تکرر ادرار). چنین حالتی به دیابت بیمزه معروف است.

📌مبتلایان به دیابت بیمزه احساس تشنگ ی میکنند (افزایش تحریک مرکز تشنگی در هیپوتالاموس) و مایعات زیادی می نوشند. این بیماری به علت برهم زدن توازن آب و یون ها در بدن، نیازمند توجه جدی است. (در فرد حجم ادرار افزایش یافته + فرد دچار تکرر ادرار می شود. + افزایش تعداد وقوع انعکاس تخلیه مثانه)

📌در غیاب هورمون ضد ادراری : نوشیدن مایعات زیاد + ایجاد احساس تشنگی مکرر + برهم زدن توازن آب و یون ها + کاهش بازجذب آب + افزایش حجم ادرار + افزایش غلظت خون + ایجاد ادرار بسیار رقیق + افزایش تعداد وقوع انعکاس تخلیه

📌 در صورت نبود آلدوسترون : میزان سدیم ادرار افزایش + میزان حجم آب درون ادرار افزایش + وقوع تکرر ادرار + غلیظ شدن خون + کاهش فشار خون

📌کاهش ترشح ADH یعنی کاهش بازجذب آب در کلیه ، کاهش ترشح آلدوسترون ، یعنی کاهش بازجذب یون سدیم در کلیه – پس فرایند بازجذب (یکی از سه فرایند تشکیل ادرار) کاهش می یابد. (این عبارت برای کنکور در سطح کتاب درسی مطرح شده است.)

📌هورمون آلدوسترون سبب ورود یون سدیم از نفرون به مویرگ دورِلوله ای میشود. این هورمون از غدد فوق کلیه ترشح میشود نه کلیه.

📌بخش قشری غدد فوق کلیه ، هورمون آلدوسترون می سازد. این بخش از جنس بافت پوششی است. یاخته هدف آن هم بافت پوششی مکعبی است. یاخته های بافت پوششی مستقر بر غشای پایه بوده و فضای بین یاخته ای اندک دارد.

📌بافت پیوندی (سست) : ماده زمینهای شفاف ، بی رنگ ، چسبنده و مخلوطی از مولکول های درشت (مانند گلیکوپروتئین = کربوهیدرات + پروتئین) ∗ معمولا پشتیبانی از بافت پوششی∗ دارای انواعی از یاخته ∗ دارای کالژن (پروتئین ضخیم استحکامی) و رشته کشسان (ارتجاعی و نازک)∗ دارای یاخته هایی تک هستهای (بیشتر هسته کشیده) با ظاهری متنوع ∗ دارای رگ خونی ، ماکروفاژ و یاخته دندریتی ∗ درون این بافت میتواند یاخته های بافت چربی حضور داشته باشند.

📌افت پیوندی (رشته ای = متراکم) : میزان رشته های پروتئینی کلاژن (ضخیم) از بافت پیوندی سست بیشتر∗ تعداد یاخته های آن کمتر از سست ∗ ماده زمینه ای اندک – مقاومت بیشتر از بافت پیوندی سست ∗ دارای رشته های کلاژن ضخیم تقریبا موازی (طبق شکل کتاب) ∗ دارای یاخته های تقریبا دراز و دوکی شکل با هسته کشیده (طبق شکل کتاب) ∗ دارای رشته های پروتئینی کشسان و ارتجاعی ∗ حضور در زردپی (اتصال دهنده ماهیچه به استخوان) و رباط (اتصال دهنده استخوان ها در مفصل به یکدیگر)

📌بافت پیوندی سست معمولا بافت پوششی را پشتیبانی میکند نه بافت متراکم.

📌بافت های موجود در لپ کلیه : بافت پوششی (سنگفرشی ، مکعبی ، پودوسیت) + بافت پیوندی (دیواره رگ و …)+ بافت ماهیچهای (دیواره میانی رگ)

📌 لایه میانی سرخرگ (i )نسبت به سیاهرگ (k )ضخامت بیشتر دارد. در دیواره میانی هر دو ، رشته های کشسان فراوان وجود دارد.

📌سیاهرگ ها(k )با داشتن فضای داخلی وسیع و دیواره ای با مقاومت کمتر ، می توانند بیشتر حجم خون را در خود جای دهند.

📌فشار خون در سرخرگ ( g )بیشتر از سیاهرگ ( k )است. خون سرخرگ های کلیه و درون کلیه روشن است و هموگلوبین سهم بیشتری در حمل اکسیژن دارد.

📌رگ h و k ، هر دو سیاهرگ هستند. سرخرگ در برش عرضی بیشتر گرد دیده می شود و توانایی بالایی در تحمل فشار خون دارد.

📌در لگنچه (j )تولید ادرار صورت نمیگیرد.

📌رسوب بلورهای اوریک اسید در مفاصل سبب بیماری نقرس میشود. (دردناک شدن مفاصل + التهاب مفصلی)

📌فرایند تراوش در بخش مرکزی (f )کلیه رخ نمیدهد.

📌خون تیره از شبکه دورِلوله ای خارج شده و وارد سیاهرگ کوچک و سپس سیاهرگ کلیه شده و در ادامه به بزرگ سیاهرگ زیرین ریخته میشود.

📌در رگ g و i( سرخرگ کلیه) میزان اوره ، اوریک اسید ، آمینواسید ، گلوکز ، اکسیژن و … ، بیشتر از سیاهرگ های h و k است.

📌نکته : بخشی از گلوکز و آمینواسید ورودی به کلیه توسط یاخته های کلیه مصرف می شود.

📌نکته : در ادرار فرد سالم گلوکز ، آمینواسید ، مواد لیپیدی ، خون و … وجود ندارد.

📌 طبق شکل کتاب درسی ، مقطع عرضی میزنای از بخش هایی از لگنچه که به راس هرم ها اتصال یافته است ، وسعت بیشتری دارد.

تخلیه ادرار    ❌حذفیات❌ 

نکات این بخش پوشش داده نشده⇑