جانداران مؤثر در تغذیۀ گیاهی

🌿 گیاهان شیوههای شگفتانگیزی برای گرفتن مواد مورد نیاز خود از جانداران دیگر دارند. گیاهان با بعضی از این جانداران ارتباط همزیستی برقرار میکنند. از مهمترین انواع این همزیستها، قارچ ریشه ای ها(میکوریزا) و باکتری های تثبیت کنندۀ نیتروژن هستند.

🔔 قارچ ریشه ای 
🔰یکی از معمولترین سازگاری ها برای جذب آب و مواد مغذی همزیستی ریشۀ گیاهان با انواعی از قارچها است که به آن قارچریشهای گفته میشود (شکل ۴ .)حدود 90 درصد گیاهان دانهدار با قارچها همزیستی دارند. این قارچها در سطح ریشه زندگی میکنند.رشتههای ظریفی به درون ریشه میفرستد که تبادل مواد را با آن انجام میدهند.

در قارچ ریشه ای، قارچ، مواد آلی را از ریشۀ گیاه میگیرد و برای گیاه، مواد معدنی و به خصوص فسفات فراهم میکند. پیکر رشته ای و بسیار ظریف قارچه ا، نسبت به ریشۀ گیاه با سطح بیشتری از خاک در تماس است و میتواند مواد معدنی بیشتری را جذب کند.

🔔 همزیستی گیاه با تثبیتکنندههای نیتروژن
برخی گیاهان با انواعی از باکتریها همزیستی دارند که این همزیستی برای به دست آوردن نیتروژن بیشتر است. دو گروه مهم این باکتری ها عبارتاند از: ریزوبیوم ها و سیانوباکتری ها

🔰ریزوبیوم:  از گذشته برای تقویت خاک، تناوب کشت انجام میشد که در آن گیاهان زراعی مختلف به صورت پیدر پی کشت میشد. یکی از انواع گیاهانی که در تناوب کشت مورد استفاده قرار میگیرد، گیاهان تیرۀ پروانه واران است (دلیل این نامگذاری، شباهت گلهای آنها به پروانه است). سویا، نخود و یونجه از گیاهان مهم زراعی این تیره هستند.

در ریشۀ این گیاهان و در محل برجستگی هایی به نام گرهک، نوعی باکتری تثبیتکنندۀ نیتروژن به نام ریزوبیوم زندگی میکند (شکل ۵ .)هنگامی که این گیاهان میمیرند یا بخش های هوایی آنها برداشت میشود، گرهک های آنها در خاک باقی میماند و گیاخاک غنی از نیتروژن ایجاد میکنند. ریزوبیوم ها با تثبیت نیتروژن، نیاز گیاه را به این عنصر برطرف میکنند و گیاه نیز مواد آلی مورد نیاز باکتری را برای آن فراهم میکند.

🔰همزیستی با سیانوباکتریها. سیانوباکتری ها نوعی از باکتریهای فتوسنتزکننده هستند که بعضی از آنها میتوانند عالوه بر فتوسنتز، تثبیت نیتروژن هم انجام دهند. آزولا گیاهی کوچک است که در تالاب های شمال و مزارع برنج کشور به فراوانی وجود دارد. گیاه آزوالا با سیانوباکتریها همزیستی دارد و نیتروژن تثبیت شدۀ آن را دریافت میکند (شکل ۶ ــ الف) گیاه گونرا نیز در نواحی فقیر از نیتروژن رشد شگفت انگیزی دارد.

چگونه این گیاه با وجود کمبود نیتروژن چنین رشدی دارد؟ سیانوباکتری های همزیست درون ساقه و دمبرگ این گیاه، تثبیت نیتروژن انجام میدهند و از محصولات فتوسنتزی گیاه استفاده میکنند (شکل ۶ ــ ب)

🔔 روشهای دیگر به دست آوردن مواد غذایی در گیاهان
🔰گیاهان حشرهخوار: این گیاهان فتوسنتزکنندهاند، ولی در مناطقی زندگی میکنند که از نظر نیتروژن فقیرند. در این گیاهان برخی برگها برای شکار و گوارش جانوران کوچک مانند حشرات، تغییر کردهاست. گیاه توبره واش که از گیاهان حشره خوار است در تالاب های شمال کشور میروید. این گیاه حشرات و لارو آنها را به سرعت به درون بخش کوزه مانند خود میکشد و سپس گوارش میدهد. در شکل 8 ،انواع دیگری از گیاهان حشرهخوار نشان داده شده است.

🔰گیاهان انگل: انواعی از گیاهان انگل وجود دارند که همه یا بخشی از آب و مواد غذایی خود را از گیاهان فتوسنتزکننده دریافت می ِ کنند. گیاه سس، نمونهای از این گیاهان است. این گیاه ساقۀ نارنجی یا زردرنگی تولید میکند که فاقد ریشه است. گیاه سس به دور گیاه سبز میزبان خود میپیچد و اندامهای مکنده ایجاد میکند (شکل ۹ـ الف) که به درون آوندهای گیاه نفوذ، و مواد مورد نیاز انگل را جذب میکند.گل جالیز نمونۀ دیگری از این گیاهان است که با ایجاد اندام مکنده و نفوذ آن به ریشۀ گیاهان جالیزی، مواد مغذی را دریافت میکند (شکل ۹ ـ ب).